Η επιβολή και διατήρηση των νέων περιοριστικών μέτρων που μέλλουν να θέσουν υπό έλεγχο τον COVID-19, στέκεται ως μια πολύ καλή αφορμή για να συζητηθούν τα όρια της στέρησης -για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα- ορισμένων πολιτικών δικαιωμάτων, προκειμένου να εξασφαλιστεί στο μέγιστο δυνατό η προστασία των πολιτών από εξωτερικές ή εσωτερικές απειλές.
Τι είναι η κατάσταση έκτακτης ανάγκης;
Η επίσημη κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης από ένα κράτος, σημαίνει χοντρικά πως η ακεραιότητα ενός μεγάλου μέρους του εγχώριου πληθυσμού βρίσκεται σε κίνδυνο, και πως οι επίσημοι θεσμοί οφείλουν να πάρουν έκτακτα μέτρα αντιμετώπισης, προς ελέγχου της κατάστασης.
Ο πρωθυπουργός ή πρόεδρος της Δημοκρατίας -αναλόγως του πολιτεύματος- δύναται στο πλαίσιο αυτό να θεσπίσει προσωρινά νομοθετήματα που δε χρειάζεται να περάσουν από ψηφοφορία στο νομοθετικό σώμα της εκάστοτε χώρας. Του δίνεται δηλαδή έκτακτη εξουσία, διότι συνήθως ο χρόνος είναι πιεστικός και δεν υπάρχουν περιθώρια για συζητήσεις και επανεξετάσεις.
Δεν αποκλείεται τα έκτακτα αυτά μέτρα να αποσύρουν, για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, ορισμένα πολιτικά δικαιώματα. Σύμφωνα με τις Διεθνείς συνθήκες Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, τα κοινωνικά, πολιτισμικά και οικονομικά δικαιώματα οφείλουν να παραμείνουν άθικτα από την κρατική εξουσία, με το ίδιο να ισχύει και για μια ομάδα αναφαίρετων πολιτικών δικαιωμάτων όπως είναι το δικαίωμα στη δικαστική προσφυγή, το δικαίωμα στο όνομα, η απαγόρευση βασανιστηρίων ή γενοκτονίας, τα δικαιώματα του παιδιού και γενικότερα ότι θίγει την εν γένει ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Ποιες είναι οι περιπτώσεις που δικαιολογούν μια τέτοια απόφαση
Εμπειρικά όλοι έχουμε ακούσει στα δελτία ειδήσεων τη συγκεκριμένη φράση τουλάχιστον μια φορά στη ζωή μας, πιθανότατα χωρίς να ξέρουμε τη σημασία που κρύβει από πίσω. Αλλά ποια γεγονότα είναι αυτά που επιτρέπουν στα ανεξάρτητα κράτη να θεσπίσουν προσωρινά τέτοιου είδους έκτακτα νομοθετήματα;
• Φυσικές καταστροφές (πλημμύρες, σεισμοί, τυφώνες, πυρκαγιές κλπ.)
• Τεχνητές καταστροφές
• Πολεμικές ή εμφύλιες συρράξεις
• Τρομοκρατικά χτυπήματα
• Καταστάσεις που θέτουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία
Οι παραπάνω και όχι μόνο περιπτώσεις μπορούν να εφαρμοστούν σε τοπικό ή κρατικό επίπεδο και να ιεραρχηθούν αναλόγως της σοβαρότητας της κατάστασης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, πέρα της φετινής πανδημίας, αποτελούν οι περιορισμοί που εφαρμόστηκαν μετά την 11η Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, ή στη Γαλλία μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα του 2015, οπού και αποσύρθηκαν κάποιες ελευθερίες κυρίως σχετικά με την ιδιωτικότητα των πολιτών.
Μια σταγόνα ελευθερίας για έναν ωκεανό ασφάλειας
Η διαιώνιση μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης μπορεί κάποιες φορές να κρίνεται απαραίτητη, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν ελλοχεύει κινδύνους· μετά τα έκτακτα μέτρα της γαλλικής κυβέρνησης και την εκ νέου καραντίνα, η πολιτική εφημερίδα “Libération”, δημοσιεύει άρθρο με τίτλο «Τέλος με το κράτος έκτακτης ανάγκης κατ’ εξαίρεσην», στεκόμενη με σκεπτικισμό απέναντι σε όσο ήρθαμε αντιμέτωποι από τον Φλεβάρη του 2020 και μετά.
Τον Μάρτιο, όλος ο πλανήτης πιάστηκε εξαπίνης μιας κατάσταση άνευ προηγουμένου, με τους κρατικούς μηχανισμούς να στέκονται ανήμποροι απέναντι στα νέα δεδομένα. Μια γενικευμένη καραντίνα με όλα τα παρελκόμενα (απαγόρευση κυκλοφορίας, απαγόρευση στη δημόσια συλλογική διαμαρτυρία κλπ) προτάθηκε τότε ως προσωρινή λύση, προκειμένου να μη λυγίσει το δημόσιο σύστημα υγείας υπό το βάρος των αναγκών μιας πανδημίας με τόσο υψηλή μεταδοτικότητα.
Έξι μήνες μετά τη λήξη του πρώτου κύματος, βρισκόμαστε εκ νέου υπό την ίδια δαμόκλειο σπάθη, με παρεμφερή, ίσως και σκληρότερα, προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα. Η ξανά και ξανά ανανέωση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης μας κάνει ν’ αναρωτιόμαστε αν θα έπρεπε να τεθεί κάποιο όριο, δεδομένου ότι, σε περίπτωση που τα πράγματα δεν πάρουν σύντομα ανοδική πορεία, θα αναγκαστούμε να παραμείνουμε σ’ αυτόν τον φαύλο κύκλο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα απ’ ότι υπολογίζαμε.
Μακριά από κάθε συνομωσιολογική παραφιλολογία, η αμφισβήτηση της νομιμότητας και της αποτελεσματικότητας τέτοιων αποφάσεων είναι απόλυτα λογική, δεδομένου ότι έχουμε αρχίσει να κατανοούμε πέρα από κάθε αμφιβολία πως ο ιός ήρθε για να μείνει, με την ανθρωπότητα να μη μπορεί να κάνει τίποτα πέρα από εικασίες για το μέλλον.
Το να μάθουμε λοιπόν να ζούμε με τον ιό, όπως πολύ συχνά ακούμε να λένε, προϋποθέτει να επιστρέψουμε κάποια στιγμή στην κανονικότητα όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, πράγμα που θέλει τις κυβερνήσεις ομού μετά της επιστημονικής κοινότητας να είναι σε θέση να πάρουν καινοτόμες αποφάσεις που μέλλουν να αποβούν λιγότερο επώδυνες για το σύνολο των πολιτών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα του χειροπιαστού αυτού κινδύνου που κρύβεται πίσω από την εκτεταμένη κατάσταση, αποτελεί η εκμετάλλευση των συγκυριών από την πολωνική κυβέρνηση προκειμένου να περάσει αναίμακτα τον νόμο κατά των αμβλώσεων, τώρα που οι πολίτες δε μπορούν να διαμαρτυρηθούν με την φυσική παρουσία τους στη δημόσια σφαίρα.
Να υπογραμμιστεί ωστόσο πως όλα αυτά πρέπει να ειδωθούν όχι τόσο υπό το πρίσμα της γνωστής αφήγησης για ένα τσούρμο κακές κυβερνήσεις που προσπαθούν να επιβληθούν με αφορμή την πανδημία, αλλά περισσότερο σ’ ένα πλαίσιο πιθανών απαισιόδοξων σεναρίων που μπορούν να αναδυθούν εξαιτίας της εφαρμογή αντίστοιχων μέτρων, υπό καλές κατά τα άλλα προθέσεις.
Ντορίνα Παπαγεωργίου
