Ανάληψη Ατομικής Ευθύνης, μια χιλιοειπωμένη φράση που από τότε που ο covid-19 μπήκε στην ζωή μας, την ακούμε καθημερινά από τα χείλη των δημοσιογράφων, των ειδικών, των επισήμων ακόμη και του ίδιου του κ. Πρωθυπουργού στα διαγγέλματα του ως το μοναδικό παράγοντα έκβασης της επιδημίας και αντιμετώπισης της κρίσης. Ποια είναι η έννοια της ατομικής ευθύνης, σε σχέση με την συλλογική και την κρατική ευθύνη και πως καθορίζονται;

Η ατομική ευθύνη δεν οριοθετείται νομικά ούτε κατοχυρώνεται θεσμικά, συνεπώς δεν μπορεί να αποτελέσει προϊόν εξαναγκασμού, αλλά πρωτίστως είναι απόρροια ηθικού αυτοελέγχου και συνειδησιακού αυταναγκασμού. Ο κάθε πολίτης οφείλει να τηρεί τους νόμους και να συμμορφώνεται αυτοβούλως στους κανόνες που διέπουν την κοινωνική συμβίωση. Ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως η πανδημία, το ελληνικό Σύνταγμα δεν αφήνει ολότελα την ατομική ευθύνη στη σφαίρα της προσωπικής ή κοινωνικής ηθικής. Στο άρθρο 25 παρ. 4 του Συντ. προβλέπεται «Το Κράτος δικαιούται να αξιώνει από όλους τους πολίτες την εκπλήρωση του χρέους της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης».

Συλλογική ευθύνη προσδιορίζεται ως η υποχρέωση των πολιτών, συλλογικά να συμμορφώνονται σε όλα τα νόμιμα μέτρα που λαμβάνει η πολιτεία για την αντιμετώπιση μιας κρίσης.

Τέλος η πολιτεία έχει την ευθύνη πέραν της λήψης των μέτρων, να ελέγχει και να επιβάλλει την τήρηση τους, να διαμορφώνει τις κατάλληλες υποδομές, αλλά και να εξασφαλίζει τα απαιτούμενα μέσα που θα οδηγήσουν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της έκτακτης κατάστασης.

Εκ των ανωτέρω, γίνεται αντιληπτό ότι σε μια τέτοια περίοδο κρίσης, όπου η χώρα μας πλήττεται πολλαπλώς από τον COVID 19, η ατομική ευθύνη διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο για την προάσπιση του συλλογικού συμφέροντος. Παρά ταύτα, προκειμένου το άτομο να δρα με γνώμονα την ηθική και τις υποκείμενες αρχές του, είναι βασικό να αισθάνεται ότι συνεισφέρει και ενεργεί εντός ενός προστατευμένου περιβάλλοντος, που οφείλει να του διασφαλίσει η πολιτεία. Συνεπώς για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας θα πρέπει να συντρέχουν παράλληλα και ταυτόχρονα οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

• ανάληψη ατομικής ευθύνης από τον κάθε πολίτη που συνίσταται στο να τηρεί τα
  μέτρα αυτοπροστασίας, λαμβάνοντας τις κατάλληλες προφυλάξεις για να μην
  νοσήσει και να μην μεταδώσει περαιτέρω τον ιό.
• ανάληψη συλλογικής ευθύνης όλων των πολιτών που συνίσταται στην υποχρέωση
  τους να συμμορφώνονται και να τηρούν τα νόμιμα μέτρα που λαμβάνει η πολιτεία.
• ανάληψη ευθύνη της πολιτείας που είναι αφενός μεν να λάβει τα κατάλληλα μέτρα, και να επιβάλλει την τήρηση τους, αφετέρου να διασφαλίσει την επάρκεια του συστήματος υγείας με προσλήψεις ιατρών και νοσηλευτών, δημιουργία νέων ΜΕΘ και διενέργεια τεστ στον γενικό πληθυσμό, επενδύσεις σε μέσα μαζικής μεταφοράς για να μειωθεί ο συνωστισμός, προώθηση κατά άμεση προτεραιότητα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και ψηφιακών υπηρεσιών στους πολίτες κλπ.

Μετά το τέλος του αρχικού πολύ αυστηρού lockdown, δόθηκε στην κοινωνία η εντύπωση ότι νικήσαμε με ελάχιστες απώλειες τον Κορωνοιό και ότι μπορούμε πλέον να επιστρέψουμε στην κανονικότητα με ότι αυτό συνεπάγεται. Οι σχετικές οδηγίες υποχώρησαν, τα ενημερωτικά σποτ εγκαταλείφθηκαν, κυβερνητικοί αξιωματούχοι υπεροψία του νικητή στο πρώτο ημίχρονο της πανδημίας, εμφανίζονταν χωρίς μάσκες και χωρίς τις αναγκαίες αποστάσεις, η δημόσια συζήτηση πέρασε σε άλλα θέματα με αποτέλεσμα ο φόβος να υποχωρήσει και μαζί του και η έγνοια για τον φονικό ιό. Παράλληλα η κυβέρνηση εν μέσω καλοκαιρινής ραστώνης δεν εκμεταλλεύτηκε τον πολύτιμο χρόνο που η πανδημία ήταν σε σχετική ύφεση, για να ενισχύσει το σύστημα υγείας, και δεν προέβη σε επενδύσεις στα δημόσια μέσα μεταφοράς. Εξαίρεση αποτελούν τα βήματα προόδου που έγιναν στον τομέα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.

Αποτέλεσμα της γενικευμένης χαλαρότητας και της ολιγωρίας είναι πως η εκθετική καμπύλη των κρουσμάτων σπάει καθημερινά το ένα ψυχολογικό όριο μετά το άλλο, οι νοσηλευόμενοι και οι νεκροί αυξάνονται, το σύστημα υγείας βρίσκεται στα όρια του. Την χαλαρότητα διαδέχθηκε ο πανικός και η κοινωνία αντιμετωπίζοντας διπλή απειλή, της υγείας αλλά και της οικονομικής επιβίωσης, είναι σε αναβρασμό αναζητώντας ευθύνες.

Η κυβέρνηση επικαλούμενη και προβάλλοντας επικοινωνιακά, συνεπικουρούμενη από τα φιλικά προς αυτήν ΜΜΕ, μόνο την ατομική ευθύνη ως βασικό παράγοντα έκβασης της επιδημίας, προσπαθεί να αποσιωπήσει την κρατική ευθύνη και να αναζητήσει συν-υπεύθυνους σε περίπτωση αποτυχίας που πλέον είναι ορατή ως ενδεχόμενο. Άλλωστε η επίκληση μόνο του παράγοντα της ατομικής ευθύνης των πολιτών αποτελεί ένα χρήσιμο πολυεργαλείο. Όταν η κατάσταση εξελίσσεται θετικά η κυβέρνηση πιστώνεται τα εύσημα. Αν όχι, φταίνε τα άτομα και η κοινωνία που δεν τήρησαν τα μέτρα.

Ο πόλεμος κατά του κορωνοιού είναι σε κρίσιμη καμπή ωστόσο δεν έχει χαθεί. Όλοι μας οφείλουμε να αναλάβουμε άμεσα τις ευθύνες που μας αναλογούν χωρίς να προσπαθούμε να τις μετακυλήσουμε αλλού. Ο κάθε ένας μας φέρει την ατομική ευθύνη να προστατευτεί και να μην μεταδώσει την νόσο συμμορφούμενος με τα μέτρα και η κυβέρνηση έχει την ευθύνη επαναπροσδιορίζοντάς τις προτεραιότητές της να ενισχύσει άμεσα το σύστημα υγείας, και των μέσων δημόσιας μεταφοράς, τους κλάδους της οικονομίας που πλήττονται περισσότερο και τις ευάλωτες ομάδες.

Παναγιώτης Γεωργιάδης
Δικηγόρος Παρ΄Αρείω Πάγω
Μέλος ΔΣ – Υπεύθυνος Δημοσίων σχέσεων Ν.ΙΝΚΑ