Αυτό το μονότονο και ταυτόχρονα χαοτικό συναίσθημα που όλοι βιώσαμε κατά τη διάρκεια της καραντίνας, η λεγόμενη βαρεμάρα, φαντάζει για τους περισσότερους από μας ως μια αναίτια κατασπατάληση των πολύτιμων στιγμών που έχουμε στον πλανήτη γη, καθώς κάνουμε το απόλυτο τίποτα αντί δραστηριοτήτων που μας συναρπάζουν.
Ωστόσο η βαρεμάρα- ή μάλλον η ερμηνεία αυτής υπό αρνητικό πρίσμα- ίσως και να αποτελεί ένα ακριβές δείγμα πως οι εμπειρίες μας είναι κατά βάση απαλλαγμένες από προβλήματα επιβίωσης.
Η κλασική δήλωση ρουτίνας πως «βαριόμαστε» λοιπόν, όχι μόνο κρύβει από πίσω της ένα ολόκληρο κοινωνικό και πολιτισμικό φορτίο, αλλά και αναδεικνύει ταυτόχρονα πως μάλλον είμαστε παιδί– γέννημα θρέμμα του Δυτικού κόσμου.
Υπήρχε πάντα η βαρεμάρα;
Όχι με τη μορφή που υπάρχει σήμερα.
Αυτό που οφείλουμε πρωταρχικά να κατανοήσουμε σε σχέση με το ζήτημα είναι πως ο… Αϊνστάιν έχει δίκιο· ο χρόνος είναι πράγματι σχετικός, κι έχει αλλάξει ριζικά ως έννοια στο πέρασμα των αιώνων, καθώς δε παύει να ζυμώνεται συνεχώς με τις εκάστοτε κοινωνικές ανάγκες.
Πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, οι άνθρωποι δεν είχαν λόγο να βαρεθούν γιατί δεν είχαν χρόνο να βαρεθούν. Η καθημερινότητα της εργατικής τάξης ορίζονταν σε μεγάλο βαθμό από την ανατολή και τη δύση του ηλίου, όπου η ανατολή σήμανε την έναρξη του εργατικού ωραρίου και η δύση την ώρα του ύπνου.
Όσον αφορά τα ενδιάμεσα στάδια της ημέρας, ήταν επίσης γεμάτα, κυρίως διότι οι αυτοματισμοί του σημερινού κόσμου που μας επιτρέπουν να έχουμε τα πάντα έτοιμα με το πάτημα ενός κουμπιού, στην προ νεωτερικότητας εποχή γινόντουσαν αποκλειστικά από ανθρώπινα χέρια.
Παραδείγματα όπως η πλύση των ρούχων σε σκάφη αντί πλυντηρίου ρούχων ή η μετακίνηση από και προς τον χώρο εργασίας με τα πόδια, μας καθιστούν εύκολα κατανοητό το γιατί τότε η έννοια του ελεύθερου χρόνου ήταν κυριολεκτικά ανύπαρκτη.
Στη συνέχεια ωστόσο, η βιομηχανική επανάσταση έφερε μαζί της πολλά μπαγκάζια που άλλαξαν σε μεγάλο βαθμό τον ρού της ιστορίας. Μεταξύ αυτών βρίσκονται τα μέσα συγκοινωνίας και οι εργασιακές βάρδιες.
Πιθανότατα διαβάσατε τις παραπάνω αράδες με απορία, καθώς μοιάζουν άσχετες με το θέμα της βαρεμάρας· ωστόσο οι δύο αυτές έννοιες είναι οι πρώτες στην ανθρώπινη ιστορία που ανάγκασαν τους ανθρώπους να βελτιώσουν τη σχέση τους με το ρολόι, ούσες απόλυτα συνυφασμένες με τον χρόνο.
Δεδομένου λοιπόν ότι οι άνθρωποι έπρεπε να ξέρουν πλέον με μεγαλύτερη ακρίβεια α) πότε δουλεύουν και β) πότε περνάει το επόμενο τρένο/λεωφορείο/καράβι, ήταν υποχρεωμένοι να ανακατατάξουν τα στάδια της ημέρας τους, δημιουργώντας αυτό που σήμερα ονομάζουμε ρουτίνα.
Κι εκεί που κάποιος φουκαριάρης του 19ου αιώνα περίμενε το τρένο που άργησε για να πάει στη δουλειά του, σκέφτηκε μάλλον για πρώτη φορά στην ιστορία πως καλό θα ήταν να έχει κάτι να κάνει για να σκοτώσει την ώρα του.
Η νέα λοιπόν αυτή πραγματικότητα, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι πλέον υπήρχαν περισσότεροι κοινωνικοί και χρηματικοί πόροι για την κατασπατάληση του κενού χρόνου, γέννησαν την έννοια της βαρεμάρας.
Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο
Δεν είναι τυχαίο που φέτος ακούμε κάθε λίγο και λιγάκι πως είμαστε πολύ τυχεροί που το μεγαλύτερο μας πρόβλημα εν μέσω πανδημίας είναι η καταπολέμηση της βαρεμάρας.
Ο κορονοϊός και η αντιμετώπισή του από τον Δυτικό πολιτισμό, αποτελεί πραγματικά την επιτομή του ταξικού και δυτικού προνομίου, καθώς παίρνει ένα πρόβλημα που σε μια άλλη εποχή θα ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου, και το μετατρέπει σε κάτι πολύ δευτερεύον.
Το ζήτημα λοιπόν της βαρεμάρας είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, και μεγαλύτερη απόδειξη αυτού είναι τα δεκάδες άρθρα που παρελαύνουν στην αρχική μας σελίδα, με τίτλους του τύπου «πέντε χόμπι για να κάνετε στο σπίτι».
Άρα, στην πραγματικότητα έχουμε τι να κάνουμε. Μπορεί οι επιλογές μας να είναι κατά βάση μειωμένες σε σχέση με τα όσα έχουμε συνηθίσει ως δεδομένα, ωστόσο δεν αγγίζουν ούτε κατά διάνοια την ουσιαστική μορφή που θα μπορούσε να πάρει η απραγία, σε περίπτωση που δε διαθέταμε όλα εκείνα τα αγαθά που έχουμε τώρα στα χέρια μας.
Κάθε φορά λοιπόν που βουλιάζουμε σ΄ ένα σκοτάδι απελπισίας για άλλη μια μέρα που πήγε χαμένη, μια σκέψη που θα μπορούσε να μας τονώσει το ηθικό θα ήταν πως ο άπλετος κενός χρόνος που (μοιάζει να) απλώνεται μπροστά μας, έχει υπερκαλυφθεί εδώ και καιρό από τον σύγχρονο πολιτισμό και την πρόοδο της τεχνολογίας, δίνοντας μας τώρα την πολυτέλεια να τον σπαταλάμε βλέποντας Netflix και δηλώνοντας πόσο του θανατά βαριόμαστε- αντί κόβοντας ξύλα για το τζάκι.
Ντορίνα Παπαγεωργίου
