Ο άνθρωπος φαίνεται να έχει μια έμφυτη έλξη για την επίλυση παζλ, αινιγμάτων και γενικότερα γρίφων με σημαντικό βαθμό δυσκολίας, κάτι που φαινομενικά μοιάζει παράδοξο.
Υπάρχει άραγε κάποια βαθύτερη ερμηνεία σχετικά με την τάση μας να εξουθενώνουμε τους εγκεφάλους μας, σε πείσμα του άγχους και της δυσανασχέτησης που μας προκαλεί μια τέτοια συνθήκη;
Όλοι γνωρίζουμε λίγο πολύ το απόσπασμα της ελληνικής μυθολογίας για τον Θησέα, την Αριάδνη και τον Μινώταυρο. Ο Θησέας, με λίγα λόγια, αποφασίζει μια μέρα να διασχίσει έναν δαιδαλώδη λαβύρινθο προκειμένου να σκοτώσει τον εικονικό ανθρωπόμορφο ταύρο που κρυβόταν στο κέντρο του. Η ερωμένη του Αριάδνη ωστόσο, φοβούμενη ότι ο αγαπημένος της μοιραία θα χαθεί, του έδωσε τον λεγόμενο μίτο, ένα κουβάρι δηλαδή από κόκκινη κλωστή, με την εντολή να διασχίσει το μονοπάτι κρατώντας τον ώστε να βρει μετά πιο εύκολα τον δρόμο του γυρισμού.
Η συγγραφέας Charlotte Higgins φαίνεται να εμπνεύστηκε σημαντικά από τον συγκεκριμένο μύθο, καθώς τον χρησιμοποίησε ως αφετηρία για να ξετυλίξει το συγγραφικό της πόνημα ονόματι «Red Thread» (=κόκκινη κλωστή), το οποίο εξερευνάει τα διάφορα αφηγήματα που έχουν κατασκευαστεί κατά καιρούς σε σχέση με τους λαβυρίνθους, όπως και για τα μεταφορικά και κυριολεκτικά αδιέξοδα.
«Όπως το πλάσμα που τον κατοικεί (δηλαδή ο Μινώταυρος), έτσι και ο λαβύρινθος έχει διττή φύση. Από την μια πλευρά μεταδίδει ομορφιά και αρμονία· από την άλλη πλευρά χάος, φόβο και σύγχυση», γράφει η Higgens σχετικά με τα αντιθετικά συναισθήματα που μας προξενεί κάθε λογής παζλ.
Μια αλληγορία όχι και τόσο σουρεαλιστική
Αυτό που κάνει τον λαβύρινθο τόσο γοητευτικό είναι πως προκαλεί αμηχανία μέσα σε μια κατά τα άλλα ελεγχόμενη συνθήκη. Όσο και να δυσκολευτούμε να εξέλθουμε αυτού, γνωρίζουμε πέρα από κάθε αμφιβολία ότι θα έχουμε αίσιο τέλος, γιατί δεν υπάρχει η αίσθηση του απρόβλεπτου. Είναι ανθρώπινα, άψυχα κατασκευάσματα, χωρίς δική τους βούληση, άρα ανίκανα να μας προξενήσουν το οποιοδήποτε πραγματικό κακό.
Ο φόβος μας ωστόσο ισορροπεί αρμονικά με το γόητρο που μας ασκεί ο εγκλωβισμός σ’ έναν άλυτο γρίφο· είναι πιθανόν μάλιστα να αισθανθούμε πως συμμετέχουμε σ’ έναν κόσμο που ξεφεύγει από τα επίγεια, καθώς οι λαβύρινθοι μοιάζουν να είναι φτιαγμένοι από μια ουσία σχεδόν μαγική, κι έχουν σε πολύ έντονο βαθμό το παραμυθένιο στοιχείο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως πρωταγωνιστούν με αρκετά συμβολικό τρόπο σε ουκ ολίγες ταινίες και βιβλία φαντασίας.
Όσο εξωπραγματική όμως και να φαντάζει μια τέτοια περιπέτεια για το μέρος του εγκεφάλου μας που ζει στο έπακρο την παιδική του φαντασίωση, ο λαβύρινθος αποτελεί παράλληλα κι επιπρόσθετα μια απεικόνιση της ζωής έτσι όπως την ξέρουμε.
Η καθημερινότητα μας είναι άλλωστε ως ένα βαθμό προβλέψιμη και υπολογισμένη -αυτό που ονομάζουμε ρουτίνα- αλλά δεν παύει να οδηγεί σε αδιέξοδα και λάθος μονοπάτια λόγω ατυχίας ή κακού χειρισμού, ενώ είναι πολύ συχνό να βιώνουμε μέσα σε αυτή το αναπόφευκτο του διλήμματος, στις περιπτώσεις εκείνες που πρέπει πάση θυσία να διαλέξουμε σε πιο παρακλάδι θα συνεχίσουμε την πορεία μας.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε πως ο λαβύρινθος αποτελεί μια πρόβα τζενεράλε για τα προβλήματα που συναντάμε σε καθημερινή βάση, με τη μόνη διαφορά πως το τολμάμε σ’ ένα περιβάλλον όπου οι συνέπειες των αποφάσεων μας δε θα μας στοιχειώσουν.
Κι αν αυτή η παρομοίωση δε σας πείθει, εξετάστε το καλύτερα σε σχέση με τις ψυχολογικές ανάγκες που κρύβονται πίσω από την επιθυμία μας να παρακολουθούμε ταινίες θρίλερ. Όπως και στον λαβύρινθο, έτσι κι εκεί, αποζητάμε να βιώσουμε από τη βολή του καναπέ μας ένα αίσθημα αβεβαιότητας και φόβου, με την παράλληλα κρυφή ανακούφιση πως τίποτα απ’ όλα αυτά δε συμβαίνει στην πραγματικότητα.
Οι φαινομενικά λοιπόν αδιέξοδες καταστάσεις, πέρα από μια καλή γεύση των εμποδίων του έξω κόσμου, αποτελούν και μια γερή ένεση αδρεναλίνης και περιπέτειας, αντιπροσωπεύοντας την απόλυτη πανάκεια ενάντια σε μια στάσιμη και προβλέψιμη ρουτίνα.
Ντορίνα Παπαγεωργίου
