Έχουν περάσει 53 χρόνια από την αποφράδα εκείνη νύχτα της 21ης Απριλίου 1967 που καταλύθηκαν πραξικοπηματικά η Δημοκρατία και η ελευθερία του τύπου. Η έκδοση των εφημερίδων, απαγορεύθηκε και σύμφωνα με Βασιλικό Διάταγμα η χώρα κηρύχθηκε σε κατάσταση πολιορκίας, με αναστολή 11 άρθρων του Συντάγματος. Ο Τύπος έπαυσε να προστατεύεται και να λειτουργεί ελεύθερα, καθώς με τον Ν.1092/1938, αλλά και τον κατοχικό Ν.1108/1942 περί θεαμάτων, ορίστηκαν Επιτροπές Ελέγχου του τύπου (λογοκρισίας), που καθόριζαν ποια είδηση θα δημοσιευθεί και μάλιστα, σε ποιο σημείο και σε ποια σελίδα! Τι τίτλος θα χρησιμοποιηθεί! Με τι μεγέθους τυπογραφικά στοιχεία θα συντεθούν!
Όσοι δημοσιογράφοι δεν συμμορφώνονταν, αναλάμβανε η Αστυνομία και το Ειδικό Ανακριτικό τμήμα της ΕΣΑ να τους φρονηματίζουν με απειλές και βασανιστήρια. Όταν δεν αρκούσε ο εκφοβισμός, επίορκοι δικαστές αναλάμβαναν έργο επιβάλλοντας βαριές ποινές κάθειρξης, όπως π.χ. εναντίον των υπευθύνων της εφημερίδας «Εθνος» τον Απρίλιο του 1970, που φυλακίστηκαν και διακόπηκε η έκδοση. Τα φύλλα της εφημερίδας «Βραδυνή» της 23.4.1973 που δημοσιεύουν δήλωση του Κ. Καραμανλή κατασχέθηκαν. Την ίδια περίοδο ο Περικλής Πάγκαλος, ένας από τους τρεις εκδότες του πρώτου αντιδικτατορικού περιοδικού «Προσανατολισμοί» συλλαμβάνεται και βασανίζεται στα κρατητήρια του ΕΑΤ/ΕΣΑ. Το περιοδικό «Αντί» απαγορεύεται αμέσως τον Μάιο 1972. Ο εκδότης του περιοδικού «Πολιτικά Θέματα» Γιάννης Χορν φυλακίζεται λίγο πριν από το δημοψήφισμα του 1973. Δημοσιογράφοι που δεν διώκονται όπως ο Βάσσος Βασιλείου στην «Βραδυνή», και ο Αθανάσιος Κανελλόπουλος στο «Βήμα», μπορούν ωστόσο έστω και υπό αυτές τις συνθήκες λογοκρισίας να προκαλούν ρωγμές στο καθεστώς, με την ευρηματικότητα στη γραφή τους, με υπονοούμενα και με συμβολισμούς.
Με την μεταπολίτευση η Δημοκρατία και η ελευθερία του τύπου και του λόγου αποκαταστάθηκαν, εφημερίδες και περιοδικά ανθούσαν, ενώ δεν άργησε να κάνει την εμφάνιση της και η τηλεόραση, ως μέσο ενημέρωσης που με την δύναμη της εικόνας σάρωσε τα πάντα. Αρχικά ήταν μόνο δημόσια, η γνωστή σε όλους ΕΡΤ, υπό τον άμεσο έλεγχο της εκάστοτε κυβέρνησης, ωστόσο τον σπόρο για τη δημιουργία της ιδιωτικής τηλεόρασης τον έβαλε η ΝΔ και προσωπικό ρόλο έπαιξε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, τόσο στην κυβέρνηση Τζαννή Τζαννετάκη, όσο και ως πρωθυπουργός.
Με τον νόμο 1866/89 δόθηκε η δυνατότητα δημιουργίας μη κρατικής τηλεόρασης σε εκδότες και χορηγήθηκε προσωρινή άδεια σε δύο ιδιωτικά κανάλια, στο Mega και στη Νέα Τηλεόραση. Το ΠΑΣΟΚ τότε είχε αντιδράσει, όχι γιατί ήταν αντίθετο σε αυτή καθεαυτή την δημιουργία ιδιωτικής τηλεόρασης, αλλά γιατί κατηγορούσε τη ΝΔ πως ουσιαστικά δημιουργεί ένα φιλικό προς εκείνη σύστημα. Από το ΠΑΣΟΚ εξέφραζαν ανησυχίες για υπερβολική συγκέντρωση δύναμης στα χέρια των καναλαρχών- εκδοτών και είχε κατατεθεί μάλιστα η πρόταση να δοθεί δυνατότητα ίδρυσης τηλεοπτικών σταθμών και σε συνδικαλιστικά όργανα όπως η ΓΣΕΕ και συνεταιριστικούς φορείς.
Το Mega εξέπεμψε πρώτη φορά στις 20 Νοεμβρίου του 1989 και τότε μέτοχος ήταν εκτός από τους Χρήστο Λαμπράκη, Βαρδή Βαρδινογιάννη, Γιώργο Μπόμπολα και Κίτσο Τεγόπουλο και ο Αριστείδης Αλαφούζος.
Την παραμονή της πρωτοχρονιάς του 1990 εξέπεμψε ο Ant1 σε συνεργασία του Μίνωα Κυριακού με εκδότες και εφοπλιστές (Βουδούρη, Πουρνάρα, Καλογρίτσα, Γουρδομιχάλη, Ηλιάδη, Ξανθόπουλο, Παπαδόπουλο).
Επόμενος σταθμός ήταν το Star, στο αρχικό σχήμα του οποίου συμμετείχαν εκτός από το Βαρδή Βαρδινογιάννη, οι εκδότες δύο δεξιών εφημερίδων, του Ελεύθερου Τύπου Άρης Βουδούρης και της Απογευματινής Πάνος Καραγιάννης. Ακολούθησε ο πρώτος Σκάι, που έγινε Alpha και άλλα μικρότερα κανάλια.
Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αν και είχε παίξει κεντρικό ρόλο στην ύπαρξη της ιδιωτικής τηλεόρασης, ήταν όμως και αυτός που έβαλε στο πολιτικό λεξιλόγιο τους όρους “διαπλεκόμενα συμφέροντα” και “διαπλοκή”. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής για τον πρώην πρωθυπουργό «διαπλεκόμενα οικονομικά και εκδοτικά συμφέροντα» είχαν συνωμοτήσει εναντίον του, με όργανο τον Αντώνη Σαμαρά που αποχώρησε από τη ΝΔ και ίδρυσε την Πολιτική Άνοιξη, ανοίγοντας το δρόμο για την πτώση της κυβέρνησης Μητσοτάκη με αφορμή την αποκρατικοποίηση του ΟΤΕ.
Αν και το ΠΑΣΟΚ το 1989 είχε αντιδράσει στον τρόπο με τον οποίο μπήκε στην πολιτική ζωή η ιδιωτική τηλεόραση, κατηγορήθηκε ιδίως επί Σημίτη ότι “τα βρήκε” με τα “νέα τζάκια”. Το μιντιακό και ιδίως το τηλεοπτικό τοπίο, που διαμορφώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 αποδόθηκε κατά κύριο λόγο στο σημιτικό ΠΑΣΟΚ. Τον τότε πρωθυπουργό είχε άλλωστε αποκαλέσει “αρχιερέα της διαπλοκής” ο Κώστας Καραμανλής, αν και ζήτησε στη συνέχεια συγνώμη.
Η πρωτόγνωρη δημοσιονομική κρίση που έπληξε την χώρα μας το 2010 σε συνδυασμό με την ευρύτατη διάδοση του διαδικτύου άλλαξαν άρδην τις ισορροπίες στα ΜΜΕ που είχαν δημιουργηθεί έως τότε. Παλιοί καναλάρχες και μεγαλοεκδότες αποχώρησαν δίνοντας την θέση τους σε ΄΄νέους παίκτες΄΄, ενώ νέα δεδομένα προέκυψαν από τις περικοπές στις δαπάνες και την κρίση που οδήγησε στο κλείσιμο πολλών ΜΜΕ, καθώς αδυνατούσαν να συντηρηθούν μόνο με τα έσοδα από τις διαφημίσεις και τις συνδρομές. Ταυτόχρονα η επιβίωση όσων διασώθηκαν εξαρτιόταν πλέον άμεσα από άλλους παράγοντες και επιχειρηματικά συμφέροντα. Τα προβλήματα αυτά έπληξαν σημαντικά το βαθμό πολυφωνίας και πλουραλισμού στη χώρα μας και ως εκ τούτου την αδέσμευτη έκφραση αλλά και την αμερόληπτη ενημέρωση των πολιτών, κατατάσσοντας την στην τελευταία θέση σύμφωνα με έρευνα που έγινε στις αρχές του 2017 από το Pew Research Center, ανάμεσα σε 38 χώρες σε ολόκληρο τον πλανήτη, όσον αφορά την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τα ΜΜΕ.
Η επέλευση της πανδημίας του κορωνοιού, επέτεινε το πρόβλημα της κρίσης αξιοπιστίας των ΜΜΕ, καθώς πλέον ο έλεγχος της πληροφορίας λόγω της βίαιης ανατροπής της καθημερινότητας των πολιτών και του κινδύνου της κοινωνικής αποσύνθεσης καθίσταται επιτατικός, διότι λειτουργεί ως ένας μηχανισμός απόσβεσης κοινωνικών αντιδράσεων και έντεχνης κάλυψης της κοινωνικής δυσφορίας. Σε αυτό το γκρίζο σκηνικό εξέχουσα θέση και ρόλο έχουν και κάποιοι πανεπιστημιακοί. Η «επιστημονική μαρτυρία» τους, αποτελεί μέσο ενός συστήματος χειραγώγησης της κοινής γνώμης, ενώ η θέση τους καθιστά τις απόψεις τους έλλογες και κοινώς αποδεκτές. Η προπαγάνδα «παντρεύεται» την «επιστημοσύνη» προκειμένου να πειστεί η κοινή γνώμη, η τεχνική αυτή αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία ως testimonial technique.
Αποτέλεσμα είναι ο καθημερινός εξαντλητικός βομβαρδισμός από τα ΜΜΕ της κοινής γνώμης με πληροφορίες, που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τον κορωνοιό, όπως πόσα θύματα έχουμε και πόσα περιστατικά παραβίασης των μέτρων, ή με εγκωμιαστικά αφιερώματα στους πρωταγωνιστές της διαχείρισης της κρίσης που αγγίζουν μερικά ακόμη και την γελοιότητα, όπως ρεπορτάζ για το ποιος κούρεψε τον κ. Πέτσα, από ποιο φούρνο προμηθεύεται ψωμί ο κ. Τσιόρδας και πόσο σέξυ είναι ο κ. Χαρδαλιάς.
Στον αντίποδα αποσιωπάται πλην ελαχίστων εξαιρέσεων κάθε άλλη είδηση που δεν συνάδει με το ύφος και το πλαίσιο που έχει θέσει η κυβέρνηση. Η διακαναλική συνέντευξη του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην οποία παρουσίασε προτεινόμενα μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης δεν προβλήθηκε από κανένα κανάλι πλην της ΕΡΤ για 10 μόνο λεπτά. Εδώ και μια ολόκληρη εβδομάδα το διαδίκτυο βοά για τα λάθη στα εκπαιδευτικά προγράμματα που καλούνται να παρακολουθήσουν οι επιστήμονες ώστε να λάβουν το voucher των 600 ευρώ, όπως «Σκοιλ Ελικικού Προσθέσεις και Ελέγχου Λοιμώχθηκα», ή «Μέτζη του νεόκτη», χωρίς ωστόσο να παίξει ως είδηση σε κάποιο από τα τηλεοπτικά κανάλια.
Ακόμη και κάποια λίγα ενημερωτικά sites που έπαιξαν την είδηση, ανέδειξαν μόνο την φαιδρότητα του θέματος, αποσιωπώντας σχετικές καταγγελίες της αντιπολίτευσης ότι πρόκειται για μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο. Σύμφωνα με αυτές τις καταγγελίες η κυβέρνηση ευθύνεται για την επιλογή της να ενισχύσει περίπου 180.000 επιστήμονες μέσα από τηλεκατάρτιση από (ΚΕΚ) με συνολικό κόστος, ύψους 193 εκατ. ευρώ (1.070 ευρώ ανά άτομο), δίνοντας τους μόνο 600 ευρώ, ενώ τα άλλα 470 ευρώ για να πληρωθεί το ΚΕΚ, αντί να δώσει απευθείας στους επιστήμονες επίδομα 800 ευρώ που θα στοίχιζε στο κράτος 144 εκατ. ευρώ και θα κόστιζε περίπου 50 εκατομμύρια λιγότερο που επίσης θα είχε επιδοτηθεί στο 100% από το ΕΣΠΑ.
Ομοίως υποβαθμίστηκαν και δεν προβλήθηκαν καταγγελίες για ελλείψεις στα δημόσια νοσοκομεία σε προσωπικό και μέσα, για τον διπλασιασμό της ημερήσιας αποζημίωσης από 800 σε 1600 ευρώ που θα καταβάλει ο ΕΟΠΥΥ για νοσηλεία ασθενών σε ιδιωτικές κλίνες ΜΕΘ, αντί γίνει επίταξης τους, όπως επίσης και την έγκριση κονδυλίου 30 εκατομμυρίων για να γίνεται μέρος των διαγνωστικών ελέγχων στα ιδιωτικά κέντρα.
Συνεπώς μόνο τυχαίες δεν είναι οι σκανδαλώδεις παροχές προς τα ΜΜΕ αυτό το διάστημα από την κυβέρνηση, όπως τα 11.000.000 ευρώ για την χρηματοδότηση της υποτίθεται δωρεάν ενημερωτικής καμπάνιας για τον κορωνοιό, η αναστολή της είσπραξης της 2ης δόσης για τις τηλεοπτικές δόσεις ύψους 21.000.000, η χορήγηση έκτακτου επιδόματος προσέλευσης στην εργασία για την περίοδο της καραντίνας στους υπαλλήλους της ΕΡΤ συνολικού ύψους 3.000 ευρώ, και η ένταξη των ΜΜΕ στις πληττόμενες επιχειρήσεις κλπ.
Ο ολοκληρωτικός έλεγχος των ΜΜΕ από την εκάστοτε κυβέρνηση και η εξάρτηση τους από επιχειρηματικά συμφέροντα αποτελεί άκρως ανησυχητικό φαινόμενο των καιρών, καθώς η σημασία της αξιοπιστίας των ΜΜΕ, συνδέεται άμεσα με την εμπιστοσύνη των πολιτών στη δημοκρατία. Όλοι οι εμπλεκόμενοι κυρίαρχοι παράγοντες της πολιτικοοικονομικής ζωής της χώρας μας συμπεριλαμβανομένων των παραγόντων των ΜΜΕ οφείλουν να επαναπροσδιορίσουν τον τρόπο άσκησης της εξουσίας που διαθέτουν, καθώς όσο διολισθαίνουν σε τέτοιου είδους πρακτικές ΄΄πριονίζουν το κλαδί της δημοκρατίας που καθόμαστε όλοι μας΄΄, υπονομεύοντας τους δημοκρατικούς θεσμούς και το μέλλον της πατρίδας μας. Ο Ουμπέρτο Έκο έθεσε το ζήτημα με σκωπτικό αλλά περιεκτικό τρόπο λέγοντας ΄΄Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση΄΄.
Παναγιώτης Γεωργιάδης
Δικηγόρος Παρ΄ Αρείω Πάγω
Α. Συντονιστής της δημοτικής παράταξης του Δήμου Θεσσαλονίκης “Θεσσαλονίκη Μαζί”
Μένουμε Speedy
#menoumespeedy
