*Του Μανώλη Βανδώρου
Ο φεμινισμός, ως όρος και ως οργανωμένο κίνημα τοποθετείται στα μέσα του 19 ου αιώνα με τα μαζικά κινήματα γυναικών στις Η.Π.Α. και τη Μεγάλη Βρετανία.
Από τις απαρχές του κινήματος του φεμινισμού έως σήμερα, σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, η ιστορία του περιγράφεται ως «τα τρία κύματα». Το εκάστοτε κύμα συνδέθηκε άρρηκτα με τα κοινωνικοπολιτικά διακυβεύματα και τα ευρύτερα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής του.
Στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας μια νέα φεμινιστική τάση έβαλε στη φαρέτρα των
όπλων του φεμινισμού τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) και φρόντισε να συσπειρώσει τις δυνάμεις του μέσω του διαδικτύου.
Το πέρασμα στο νεότερο και σύγχρονο «τέταρτο κύμα» χαρακτηρίζεται από διαθεματικότητα στις προσεγγίσεις του.
Το πρώτο κύμα (19ος αιώνας – αρχές 20ού αιώνα) συνδέθηκε με το κίνημα της ισονομίας.
Γυναίκες και άνδρες συσπειρώθηκαν με σκοπό την ανατροπή αυτής της κατάστασης και τη διεκδίκηση δικαιώματος ψήφου, απαιτώντας νομική και πολιτική ισότητα στην εκπαίδευση, στο διαζύγιο, στην κατοχή περιουσίας, στην εκπροσώπηση στο δικαστήριο, στη σύναψη συμβολαίων.
Παράλληλα, αναπτύσσεται και το κίνημα κατάργησης της δουλείας στο οποίο συμμετέχουν πολλές γυναικείες οργανώσεις και ακτιβίστριες. Όπως επίσης σιγά σιγά αρχίζουν και συμμετέχουν στο εργατικό κίνημα.
Στο πρώτο κύμα παρόλο που υπήρχαν αρκετές διαφωνίες και συγκρούσεις ανάμεσα σε
επιμέρους τάσεις του φεμινιστικού κινήματος, όλοι ανεξαιρέτως, φεμινιστές και φεμινίστριες
ασπάζονταν δύο στοιχειώδη αξιώματα: αφενός ότι οι γυναίκες στην παρούσα φάση βρίσκονται σε υποδεέστερη θέση μέσα στην κοινωνία λόγω του φύλου τους και αφετέρου ότι αυτός ο υποβιβασμός δεν είναι ούτε επιθυμητός αλλά ούτε και αναπόφευκτος, παρά μπορεί να αλλάξει με πολιτική δράση.
Μάλιστα σύμφωνα με τη Ντέμπορα Κάμερον, μια ανδροκρατούμενη (ή αλλιώς πατριαρχική) κοινωνία χαρακτηρίζεται συνήθως από την προσφορά μεγαλύτερου αναγνωρισμένου κύρους στις ανδρικές δραστηριότητες, άσκηση εξουσίας (και μερικές φορές βίας) σε βάρος των γυναικών, μονοπώληση των θέσεων εξουσίας, καθώς και κατοχή περισσότερων νομικών δικαιωμάτων και οικονομικών πόρων από το ανδρικό φύλο.
Το πρώτο κύμα έδωσε το έναυσμα για το πέρασμα σε μια νέα εποχή επεκτείνοντας
τον αγώνα για ισότητα και σε άλλα τμήματα της κοινωνίας.
Το δεύτερο κύμα (1960-1980) επικεντρώθηκε σε δύο ξεχωριστά ιδεολογικά κινήματα τον
φεμινισμό των ίσων δικαιωμάτων και τον ριζοσπαστικό φεμινισμό. Στην πρώτη περίπτωση, στόχος είναι η διεκδίκηση της ισότητας σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, η αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος και η ισότητα στην εργασία, ενώ στην δεύτερη περίπτωση στόχος ήταν η ριζική αλλαγή της πατριαρχικής κοινωνίας.
Στο προσκήνιο ήρθαν ζητήματα που θεωρούνταν την εποχή εκείνη ταμπού, όπως η
ενδοοικογενειακή βία, το δικαίωμα στην άμβλωση και γενικότερα στην αναπαραγωγή.
Επιπλέον, το κίνημα διεκδίκησε την κατοχύρωση ευρύτερων πολιτικών και κοινωνικών
δικαιωμάτων, όπως την ισότητα φύλων στον χώρο εργασίας, την ίση αμοιβή για ίση εργασία.
Το Γυναικείο Κίνημα στις Η.Π.Α. συνδέθηκε με το ευρύτερο Κίνημα για Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα και Κατά των Διακρίσεων.
Ενώ κατά το πρώτο κύμα του φεμινισμού λέξη κλειδί ήταν η «ισότητα» γυναικών και ανδρών, κατά το δεύτερο κύμα λέξη κλειδί έγινε η «ταυτότητα».
Το τρίτο κύμα (1980-2010) εμφανίστηκε με σκοπό να αμφισβητήσει τις αντιλήψεις του
δεύτερου κύματος για το γυναικείο φύλο, καθώς, σύμφωνα με την κριτική που ασκήθηκε, το δεύτερο κύμα έδωσε κυρίως έμφαση στις λευκές ετεροκανονικές γυναίκες της μεσαίας η ανώτερης τάξης, αγνοώντας τις πολλαπλές ταυτότητες που θα μπορούσε μια γυναίκα να έχει.
Το τρίτο κύμα του κινήματος συνειδητοποίησε όχι μόνο ότι οι γυναίκες είναι πολλών
χρωμάτων, εθνοτήτων, θρησκειών μα και την επιτακτική ανάγκη για περαιτέρω αλλαγές στα
στερεότυπα σε βάρος των γυναικών, στις απεικονίσεις των γυναικών στα ΜΜΕ και στην γλώσσα που χρησιμοποιείται για τον ορισμό των γυναικών.
Στις μέρες μας έχει αρχίσει η συζήτηση για την εμφάνιση του τέταρτου κύματος, το οποίο συνδέεται κυρίως με τον διαδικτυακό φεμινισμό, που δρα μέσω παγκόσμιων ψηφιακών πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης (social networks)και τη χρήση τους πχ. Facebook, Twitter, Ιnstagram, YouTube, του Tumblr.
Το 4ο κύμα “ορίζεται από την τεχνολογία”, και έχει απώτερο σκοπό να προωθήσει ζητήματα που άπτονται των θεματικών του φύλου, της σεξουαλικότητας και που προωθούν την έμφυλη ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Με τη βοήθεια και τη δύναμη της τεχνολογίας σημαντικές φεμινιστικές εκστρατείες που οργανωθήκαν από το τέταρτο κύμα εκφράστηκαν μέσα από μια σειρά hashtags και με αλλεπάλληλες καμπάνιες ενημέρωσης, διαμαρτυρίας για έμφυλη βία, για τη σεξουαλική κακοποίηση, για τις ανισότητες λόγω φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού και κατάφεραν να ακουστεί δυνατά και ξεκάθαρα η φωνή των γυναικών.
Σε εποχές όπως αυτές που ζούμε, η στροφή προς τα social media αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα πολύτιμο εργαλείο για οποιοδήποτε κίνημα, αφού η διάδοση της πληροφορίας γίνεται ταχύτατα, ωστόσο η σταδιακή αποκοπή από την πραγματική κοινωνία και η ένταξη σε μια διαδικτυακή μας ωθεί σιγά σιγά σ’άλλους τρόπους συμπεριφοράς και αντίδρασης, σ’ έναν νέο τρόπο ζωής, πιο αντικοινωνικό και απόμακρο, χωρίς την αληθινή ανθρώπινη επαφή και τέλος, με κίνδυνο να χαθεί ένα κομμάτι της δύναμης που το φεμινιστικό κίνημα είχε κατακτήσει στα τόσα χρόνια ύπαρξής του με τους αγώνες σε δρόμους και γειτονιές.
Σε κάθε περίπτωση, ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών δεν μπορεί να κερδηθεί αν δεν συνεργαστεί με τον αγώνα για τα φυλετικά δικαιώματα. Ο ρατσισμός είναι παντού ίδιος και δεν έχει διαφορετικά πρόσωπα αλλά μόνο ένα.
Το γυναικείο κίνημα είναι εδώ, συνεχώς αγωνίζεται, διεκδικεί, κατακτά. Οι συλλογικότητες και οι οργανώσεις είναι παρούσες για όσες γυναίκες και θηλυκότητες το έχουν ανάγκη. Και ο φεμινισμός είναι επίκαιρος όσο ακόμα δεν υπάρχει ισότητα.
*Ο Μανώλης Βανδώρος είναι μεταπτυχιακός φοιτητής του ΠΑΠΕΙ με ειδίκευση στα κατανεμημένα συστήματα, ασφάλεια και αναδυόμενες τεχνολογίες πληροφορίας
