Άρθρο του Παναγιώτη Γεωργιάδη*
Τις τελευταίες εβδομάδες, λόγω της ραγδαίας αύξησης των κρουσμάτων του
κορωνοιού και της επαπειλούμενης κατάρρευσης του συστήματος υγείας, η
κυβέρνηση έλαβε ακόμη αυστηρότερα μέτρα, όπως το κλείσιμο των καταστημάτων
και την απαγόρευση της κυκλοφορίας από τις 9 το βράδυ. Εν όψει μάλιστα του
επικείμενου εορτασμού της επετείου της εξέγερσης του πολυτεχνείου, με την υπ’
αριθμό 1029/8/18 (ΦΕΚ 5046 Β’/ 14-11-2020), απόφαση του Αρχηγού της ΕΛΑΣ,
επιβλήθηκε τετραήμερη καθολική απαγόρευση των δημόσιων υπαίθριων
συναθροίσεων σε όλη την Επικράτεια.
Η απόφαση αυτή προκάλεσε την σφοδρότατη αντίδραση του συνόλου της
αντιπολίτευσης, της Ένωσης Ελλήνων Δικαστών και Εισαγγελέων, της Ελληνικής
Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και πληθώρας διακεκριμένων
προσωπικοτήτων και φορέων.
Επίσης δίχασε βαθιά την κοινή γνώμη, καθώς μερίδα των πολιτών υπό τον φόβο
περαιτέρω διασποράς της πανδημίας, αποδέχθηκε το ανωτέρω ακραίο μέτρο,
θεωρώντας ότι έτσι ως πολίτες συνεισφέρουμε στην ταχύτερη και
αποτελεσματικότερη έξοδο από την κρίση. Στον αντίποδα εξίσου μεγάλη μερίδα των
πολιτών, αντέδρασε έντονα υπό τον φόβο ότι με την επίκληση της προστασίας της
δημόσιας υγείας ή άλλης ανάλογης έκτακτης ανάγκης, ελλοχεύει ο κίνδυνος
κατάχρησης της εξουσίας και ανεξέλεγκτης περιστολής των συνταγματικών
ελευθεριών και δικαιωμάτων.
Το αδιανόητο, υπό άλλες συνθήκες μέτρο, της καθολικής απαγόρευσης των
συναθροίσεων, θα πρέπει να εξεταστεί υπό το πρίσμα του Δίκαιου της Έκτακτης
Ανάγκης (Emergency Law), όπως συνοψίζεται σε ένα απλό, καταγεγραμμένο από
τον Κικέρωνα δόγμα, ΄΄Salus populi suprema lex esto΄΄ (μεταφρ. η σωτηρία της
πατρίδας είναι ο υπέρτατος νόμος.). Το δίκαιο της έκτακτης ανάγκης ενσωματώνεται
στην ελληνική νομοθεσία και ρυθμίζεται ειδικότερα στα άρθρα 48, 44 παράγραφος 1,
22 παράγραφος 4 και 18 παράγραφος 3 του Συντάγματος 1975/7986/2001 και στο
άρθρο 109 του Κανονισμού της Βουλής.
Ειδικότερα στο άρθρο 48 παρ.1 του Συντάγματος [Κατάσταση Πολιορκίας],
προβλέπεται : «…πολέμου, επιστράτευσης λόγω εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης
απειλής της εθνικής ασφάλειας, καθώς και αν εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για την
ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος η Βουλή, με απόφασή της, που
λαμβάνεται ύστερα από πρόταση της Κυβέρνησης θέτει σε εφαρμογή, σε ολόκληρη
την Επικράτεια ή σε τμήμα της, το νόμο για την κατάσταση πολιορκίας.».
Επίσης σύμφωνα με το άρθρο 11 παρ. 2 του Συντάγματος «υπαίθριες συναθροίσεις
μπορούν να απαγορευτούν με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής
γενικά αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια…».
Ωστόσο ερμηνευτικά (βιβλιογραφία Σβώλου/Βλάχου, Το Σύνταγμα της Ελλάδος , Β’ ,
1955, 228 και σε Κ. Χρυσόγονο, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, έκδ. 2006, 489),
έχει κριθεί ότι η γενική αυτή απαγόρευση δύναται να αφορά συγκεκριμένη
συνάθροιση, η οποία έχει εξαγγελθεί για ορισμένο τόπο και χρόνο και δεν είναι
δυνατόν να επεκταθεί καθολικά σε απαγόρευση κάθε άλλης συνάθροισης σε
ολόκληρη γεωγραφική περιοχή, διότι τούτο θα ισοδυναμούσε με αναστολή της ισχύος
του άρθρου 11 του Συντάγματος κάτι που μόνο στις έκτακτες συνθήκες του άρθρου
48 του Συντάγματος (κατάσταση πολιορκίας) μπορεί να συμβεί και μόνο η βουλή
μπορεί να αποφασίσει.
Η Διεθνής Κοινότητα έχει «δομήσει» συγκεκριμένες αρχές που διέπουν το Δίκαιο της
Έκτακτης Ανάγκης μεταξύ των οποίων είναι, η αρχή της Αναλογικότητας σύμφωνα με
την οποία «τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση μιας κατάστασης
έκτακτης ανάγκης πρέπει να είναι ανάλογα με το επίπεδο το κινδύνου (μέγεθος και
επιπτώσεις)» και η αρχή της Νομιμότητας που προβλέπει πως «Κάποια δικαιώματα
και ελευθερίες δεν μπορούν ν’ ανασταλθούν ή να περιοριστούν με αφορμή μια
κρίσιμη κατάσταση».
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με γνώμονα τις ανωτέρω αρχές, στις 13-11-2020
ενέκρινε ψήφισμα για την θέση των ευρωπαϊκών δημοκρατικών αξιών στο πλαίσιο
των εθνικών μέτρων έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-
19. Με 496 ψήφους υπέρ, 138 κατά και 49 αποχές προειδοποιεί για τον «κίνδυνο
κατάχρησης εξουσίας» από τις εθνικές κυβερνήσεις, δηλώνοντας κατηγορηματικά ότι
«οι έκτακτες εξουσίες πρέπει να είναι απαραίτητες, αναλογικές, χρονικά
περιορισμένες και να υπόκεινται σε δημοκρατικό έλεγχο».
Εν προκειμένω η επίμαχη απόφαση του Αρχηγού της ΕΛΛΑΣ για καθολική
απαγόρευση όλων των συναθροίσεων σε όλη την επικράτεια και μάλιστα προληπτικά
για 4 ημέρες, παραβιάζει προφανώς την αρχή της αναλογικότητας. Θα μπορούσε
κάλλιστα ύστερα από διαβούλευση όλων των κομμάτων να επιτραπεί η συμβολική
κατάθεση στεφάνων από ολιγομελείς αντιπροσωπείες με πιστή τήρηση των
υγειονομικών μέτρων. Θα μπορούσε να αποφασιστεί απαγόρευση συγκεντρώσεων
με τον νόμο στον ν. 4703/2020 και την σύμφωνη γνώμη του Προέδρου Πρωτοδικών
(άρθρα 7 και 10 παρ. 1 του ν. 4703/2020), μόνο στις μεγάλες πόλεις και μόνο την
ημέρα της επετείου. Ποιο είναι το νόημα της καθολικής απαγόρευσης ακόμη και στο
ποιο απομακρυσμένο χωριό για 2 ημέρες πριν και 1 μετά την επέτειο;
Είναι αδιανόητο με την επίκληση της επιδημιολογικής κατάστασης και της δημόσιας
υγείας να αναστέλλονται θεμελιώδεις διατάξεις του Συντάγματος μόνο με απόφαση
του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας και να υποκαθίσταται η Βουλή από την
Επιτροπή των Λοιμωξιολόγων. Υπενθυμίζεται ότι καθολική απαγόρευση
συναθροίσεων, έχει επιβληθεί μόνο στην μαύρη περίοδο της δικτατορίας, στις
21/04/1967 και στις 17/11/1973.
Εν κατακλείδι για την αντιμετώπιση της κρίσης της πανδημίας του κορωνοιού που
μας απειλεί άμεσα, δεν πρέπει κατ΄ αρχήν να αποκλειστούν, όπως υποστηρίζουν
μερικοί στο όνομα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ατομικών
ελευθεριών, ακραία αλλά αναγκαία εξαιρετικού χαρακτήρα μέτρα, αλλά κρίσιμο είναι
η κατά αντικειμενική κρίση, ορθή, λελογισμένη και δίκαιη χρήση τους. Όταν το
έκτακτο αντικαθιστά την κανονικότητα, οι κοινωνίες εθίζονται στα μέτρα έκτακτης
ανάγκης, που πλέον αποβάλλουν τον εξαιρετικό χαρακτήρα τους, μετατρεπόμενα σε
μια υπόθεση ρουτίνας. Όταν αυτό συμβεί, είναι πολύ δύσκολο να αποβληθούν
αργότερα, γιατί όπως υποστηρίζουν οι συγγραφείς του The Spirit of Liberty όταν η ελευθερία πεθάνει στις καρδιές των ανδρών και των γυναικών, όπου κάποτε υπήρχε,
τότε κανένα σύνταγμα, κανένας νόμος κανένα δικαστήριο δεν μπορεί να τη σώσει.
*Δικηγόρος Παρ΄ Αρείω Πάγω, Α. Συντονιστής της δημοτικής παράταξης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ-ΜΑΖΙ, Μέλος ΔΣ – υπεύθυνος Δημοσίων σχέσεων του Ν.ΙΝΚΑ
