Γράφει η Μαρία Λίλα
Οι υψηλές τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη φέρνουν, επίσης, στο προσκήνιο την πολυπλοκότητα της μετάβασης σε καθαρές πηγές ενέργειας, που δείχνει ότι η πράσινη ενέργεια δεν αφορά απλώς την επιλογή της σωστής τεχνολογίας, αλλά και τις οικονομικές και γεωπολιτικές διαστάσεις που λαμβάνει αυτή η μετάβαση.
Και η μετάβαση στην πράσινη ενέργεια- σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου- δεν πρόκειται να είναι εύκολη, μολονότι είναι προφανές πλέον, πως οι αγορές δεν λύνουν το πρόβλημα της τιμολόγησης της ενέργειας.
Στους μηχανισμούς της αγοράς είχε επαναπαυτεί για χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση, αδιαφορώντας για τη διεύρυνση της άνισης κατανομής του πλούτου και τις συνεχείς ανατιμήσεις.
Και επιδείνωσε το πρόβλημα της μετάβασης σε καθαρότερες πηγές ενέργειας επιλέγοντας το φυσικό αέριο ως μεταβατικό καύσιμο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς εκπέμπει τους μισούς ρύπους, από τον άνθρακα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επενδύσει, λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό στο φυσικό αέριο για να πετύχει τους βραχυπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους στόχους της για μείωση των εκπομπών που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Το αέριο μπορεί να αποθηκευτεί για την κάλυψη βραχυπρόθεσμων και εποχιακών αναγκών και η παραγωγή αερίου μπορεί να αυξηθεί εύκολα, από κοιτάσματα αερίου με την απαιτούμενη ικανότητα άντλησης. Όλα αυτά, ωστόσο, απαιτούν εκ των προτέρων προγραμματισμό και επενδύσεις.
Δυστυχώς, η ΕΕ πιστεύει ακράδαντα, ακόμη, πως οι αγορές λύνουν μαγικά όλα τα προβλήματα. Έχει απομακρυνθεί από τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια τιμών, σε αντίθεση με την Κίνα, την Ινδία και την Ιαπωνία, που έχουν μακροπρόθεσμα συμβόλαια με δείκτη τιμών πετρελαίου.
Γιατί όμως η τιμή του φυσικού αερίου επηρεάζει την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ όταν το φυσικό αέριο αντιπροσωπεύει μόνο το 20% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ;
Επειδή, δυστυχώς, για τους πολίτες των κρατών μελών της ΕΕ, όχι μόνο η αγορά φυσικού αερίου αλλά και η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας έχει «απελευθερωθεί» στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων, που υιοθέτησε η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά.
Το ενεργειακό μείγμα στο δίκτυο καθορίζεται από δημοπρασίες, στις οποίες οι ιδιώτες παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας προσφέρουν τις τιμές τους για την ποσότητα που θα προμηθεύουν στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτές οι προσφορές γίνονται δεκτές, με σειρά από τη χαμηλότερη προς την υψηλότερη, μέχρι να καλυφθεί πλήρως η προβλεπόμενη ζήτηση της επόμενης ημέρας.
Η τιμή του τελευταίου γίνεται τότε η τιμή για όλους τους παραγωγούς και για αυτούς που μιλούν τη γλώσσα του Μίλτον Φρίντμαν –πατέρα του νεοφιλελευθερισμού και των Chicago Boys, αυτή θεωρείται η «φυσική» τιμή ηλεκτρικής ενέργειας.
Αυτή λοιπόν η φυσική τιμή αυξήθηκε σχεδόν 200% στην Ευρώπη το 2020 και το 2021 σύμφωνα με έκθεση της Κομισιόν, τριπλασιάστηκε στην ΕΕ, ενώ υπερδιπλασιάστηκε στην Ασία και διπλασιάστηκε μόνο στις ΗΠΑ.
Η σύνδεση των αγορών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας με τη χρήση της οριακής τιμής ως τιμής όλων των παραγωγών σημαίνει ότι εάν οι τιμές spot του φυσικού αερίου τριπλασιαστούν όπως φάνηκε πρόσφατα, θα αυξηθούν και οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας. Αν και υπήρξε κριτική από διάφορες πλευρές σχετικά με τη χρήση της οριακής τιμής ως τιμής ηλεκτρικής ενέργειας για όλους τους προμηθευτές, ανεξάρτητα από το αντίστοιχο κόστος τους, η νεοφιλελεύθερη πίστη στους θεούς της αγοράς, παραμένει δυστυχώς, κυρίαρχη στην Ευρώπη.
Ο ρόλος της Ρωσίας
Η Ρωσία έχει μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες συμβάσεις για την προμήθεια φυσικού αερίου σε χώρες της ΕΕ. Αγωγοί από τη Ρωσία μέσω της Ουκρανίας και της Πολωνίας, μαζί με τον υποθαλάσσιο Nord Stream 1, παρέχουν επί του παρόντος το μεγαλύτερο μέρος του ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ. Η Ρωσία έχει επίσης πρόσθετη χωρητικότητα μέσω του νεοεισερχόμενου Nord Stream 2 για να προμηθεύει περισσότερο φυσικό αέριο στην Ευρώπη, εάν λάβει την έγκριση των οικονομικών κανονισμών.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, λοιπόν, ότι ο Nord Stream 2 εμπλέκεται όχι μόνο σε οικονομικά ζητήματα, αλλά και στη γεωπολιτική διάσταση των αγωγών φυσικού αερίου, στην Ευρώπη.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες πίεσαν τη Γερμανία να μην επιτρέψει να τεθεί σε λειτουργία ο Nord Stream 2 και απείλησαν επίσης να επιβάλλουν κυρώσεις σε εταιρείες που εμπλέκονται στο έργο του αγωγού.
Πριν αποχωρήσει από την Καγκελαρία, η Άνγκελα Μέρκελ, αντιστάθηκε στην πίεση από την Ουάσιγκτον να σταματήσει τις εργασίες στον αγωγό και ανάγκασε τις Ηνωμένες Πολιτείες να παραχωρήσουν μια «συμβιβαστική συμφωνία».
Η κρίση στην Ουκρανία και τα οφέλη για τις ΗΠΑ
Η κρίση στην Ουκρανία έχει δημιουργήσει περαιτέρω πίεση στη Γερμανία να αναβάλλει τον αγωγό Nord Stream 2, ακόμη και αν αυτό σημαίνει επιδείνωση της διπλής κρίσης των τιμών του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας.
Ο καθαρός κερδισμένος σε όλα αυτά είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες θέλουν να έχουν την ΕΕ ως πελάτη για το ακριβότερο αέριο μέσω fracking.
Πάντα καθαρός εισαγωγέας φυσικού αερίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες εκμεταλλεύτηκαν την επανάσταση που επέφερε το fracking (υδραυλική σύνθλιψη σχιστολιθικών πετρωμάτων) για να γίνουν, τα τελευταία χρόνια, καθαρός εξαγωγέας LNG (Liquefied Natural Gas) –υγροποιημένο φυσικό αέριο.
Η Ρωσία προμηθεύει επί του παρόντος περίπου το 40% του φυσικού αερίου της ΕΕ. Εάν αυτό σταματήσει, οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες παρέχουν τώρα, περίπου το 5% της ζήτησης φυσικού αερίου της ΕΕ (σύμφωνα με τα στοιχεία του 2020), θα μπορούσαν να είναι μεγάλοι κερδισμένοι.
Και αν σε όλα τα εγκλήματα η λύση δίνεται αν εξεταστούν τα ίχνη του χρήματος και σε αυτή την περίπτωση την κλιμάκωση της κρίσης στην Ουκρανία, μόνο αθώα δεν τη λες.
Το Nord Stream 2 θα μπορούσε να βοηθήσει στη δημιουργία μιας κοινής πανευρωπαϊκής αγοράς και μιας ευρύτερης ευρασιατικής ενοποίησης. Και είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι αγωγοί φυσικού αερίου από τη Σοβιετική Ένωση στη Δυτική Ευρώπη κατασκευάστηκαν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και σήμερα οι ΗΠΑ θέλουν να ανακόψουν με κάθε τρόπο την προσέγγιση των Βρυξελλών με τη Μόσχα και το Πεκίνο.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να επικεντρωθούν στο ΝΑΤΟ και την περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού, καθώς η εστίασή τους είναι στους ωκεανούς. Σε γεωγραφικούς όρους, οι ωκεανοί δεν είναι χωριστοί αλλά ένα συνεχές σώμα που καλύπτει περισσότερο από το 70 τοις εκατό της επιφάνειας του κόσμου με τρία μεγάλα νησιά: την Ευρασία, την Αφρική και την Αμερική. Η Ευρασία από μόνη της είναι μακράν το μεγαλύτερο νησί, με το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού. Γι’ αυτό οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θέλουν μια τέτοια πανευρωπαϊκή προσέγγιση.
Ο κόσμος διέρχεται ίσως από τη μεγαλύτερη μετάβαση που γνώρισε ο ανθρώπινος πολιτισμός για να αντιμετωπίσει τις τρέχουσες προκλήσεις που θέτει η κλιματική αλλαγή.
Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, απαιτείται μια ενεργειακή μετάβαση που δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω αγορών που δίνουν προτεραιότητα στα άμεσα κέρδη έναντι των μακροπρόθεσμων κοινωνικών κερδών. Εάν το αέριο είναι πράγματι το μεταβατικό καύσιμο, τουλάχιστον για την Ευρώπη, χρειάζεται μακροπρόθεσμες πολιτικές ενοποίησης του δικτύου φυσικού αερίου της με κοιτάσματα φυσικού αερίου, τα οποία διαθέτουν επαρκή αποθήκευση.
Και η Ευρώπη πρέπει να σταματήσει να παίζει παιχνίδια με την ενέργειά της και το κλιματικό μέλλον του κόσμου, προς όφελος των Ηνωμένων Πολιτειών.
