* Του Μιχάλη Σακελλαρίου
Οι ώρες που δεν μιλάμε, οι ώρες που δεν ακούμε. Αυτές είναι και οι πιο σπάνιες. Δύσκολο να αποσυνδεθεί κανείς από τον ηλεκτρονικό κόσμο. Δύσκολο να αποσυνδεθεί και από τις σκέψεις του. Στέλνω τον εαυτό μου δέκα, ίσως και είκοσι χρόνια πίσω και βλέπω να ζω σε μια πραγματικότητα υλική, φυσική με μια συνέχεια κα συνέπεια. Σήμερα αντίθετα η αλήθεια δεν προσλαμβάνεται μέσω των δικών μας αισθήσεων. Έρχεται συσκευασμένη και ερμηνευμένη από άλλες πηγές και σερβίρεται μέσα από οθόνες. Αποσπασματικές και χαλκευμένες φωτογραφίες, αφελείς εξηγήσεις και πληθωρισμός σημείων στίξης τυπώνουν στον απεικονιστικό χάρτη των καταναλωτών των ειδήσεων ένα τόσο απλοϊκό και εύπεπτο κοσμοείδωλο που είναι ικανό να διαβρώσει και να αχρηστεύσει κάθε νευρωνική σύναψη που συντηρεί μία στοιχειώδη αντίληψη.
Ο λόγος για τα fake news, ένα ιντερνετικό υποπροϊόν που έχει εξαπλωθεί στον πλανήτη ταχύτερα από οποιαδήποτε πανδημία. Μια φασόν βιομηχανία ειδήσεων στην οποία το κόστος παραγωγής του προϊόντος είναι σχεδόν μηδαμινό και μπορεί να κατασκευαστεί εύκολα και γρήγορα από τα πιο ευτελή υλικά, προορισμένο να καταναλωθεί άμεσα, μέσα σε ώρες, καθώς λήγει αμέσως και τη θέση του πρέπει να πάρουν άλλες, καινούργιες συγκινήσεις και εξάρσεις.
Δεν είναι μόνο η ευκολία παραγωγής που προωθεί αυτή τη νέα κουλτούρα πληροφόρησης. Είναι και η δύσκολη θέση στην οποία βρέθηκαν τα παραδοσιακά media όταν με ανησυχία διαπίστωναν ότι χάνουν ένα μεγάλο κομμάτι της διαφημιστικής πίτας. Έτσι επινοήθηκε ο καινούργιος όρος infotainment. Ένα υβρίδιο που προέκυψε από τη διασταύρωση μεταξύ παρουσιαστή των ειδήσεων και κονφερασιε showman. Ένα προϊόν που δεν επιδιώκει πια τη σφαιρική ενημέρωση του πολίτη, πυλώνα της απρόσκοπτης λειτουργίας της Δημοκρατίας, αλλά την εργαλειοποίηση της πληροφορίας, τη μετατροπή της σε commercial εμπόρευμα προορισμένο να καταναλωθεί στιγμιαία. Οι αναλύσεις απουσιάζουν, η αποσαφήνιση θεωρείται κάτι περιττό, η κρίση και η λογική ακρωτηριάζονται και πετάγονται στο καλάθι της μονταζιέρας και τη θέση τους παίρνουν ο εντυπωσιασμός, η συναισθηματική διέγερση του δέκτη, η λάμψη των προσκεκλημένων, οι επικοινωνιακές στρατηγικές καθώς ο τηλεοπτικός χρόνος πάντα πιέζει και συνεπώς…λογοκρίνει. Είναι η αρρώστια της νεωτερικότητας και της οικονομίας της αγοράς που υποβαθμίζει το αγαθό σε προϊόν. Το χειρότερο δε, το ότι οι απολογητές της αδυνατούν να καταλάβουν την ουσιώδη διαφορά των δύο όρων.
Ο Μάρσαλ Μακ Λούαν το 1977 προφήτευε ότι το μέσο είναι το μήνυμα. Χρειάστηκε να περάσουν πάνω από τρεις δεκαετίες ώστε ο διακεκριμένος θεωρητικός της επικοινωνίας να δικαιωθεί. Η ευχέρεια που προσφέρουν σήμερα τα social media, η ευκολία κατασκευής και ταχύτατης διάδοσης της είδησης, ο καταιγιστικός ρυθμός διασποράς της πληροφορίας έχουν αλλάξει δραματικά τους όρους του παιχνιδιού. Ψευδή αποφθέγματα και προφητείες “αγίων“ μιας χρήσης, εξωφρενικά συνωμοσιολογικά σενάρια, αφελείς συλλογισμοί, παραπλανητικά και απλουστευτικά διλήμματα, εκπαίδευσαν ένα κοινό να σκέπτεται με μονομέρεια, αφέλεια, μονοκόμματα και οπαδικά. Ο λόγος συρρικνώνεται μπροστά στη δεσπόζουσα εικόνα, καθίσταται υπηρέτης της και μεταλλάσσεται σε σύνθημα, σε απειλητική κραυγή, σε πολεμική ιαχή. Το αίτημα της δεκαετίας της νιότης μου, η πολυφωνία και η ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης, έγινε σήμερα ένας εφιάλτης. Αντί να δημιουργήσει έναν κόσμο με περισσότερη ανεκτικότητα και αποδοχή χώρισε τον κοινωνικό ιστό σε στεγανές εγωκεντρικές φούσκες μέσα στις οποίες με επιμέλεια καλλιεργούνται η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός, επιβραβεύεται η ημιμάθεια, η χοντροκοπιά και η αδιαλλαξία.
Χαρακτηριστικές «αξίες» ενός κοινού που εδώ και χρόνια πάσχει από συναισθηματικό, κοινωνικό και λειτουργικό αναλφαβητισμό. Αν σε όλα τα παραπάνω προσθέσουμε την απουσία ή την έστω ισχνή παρουσία ενός φορέα που προειδοποιεί και αποκαλύπτει τα λεγόμενα Hoaxes, την ανωνυμία του διαδικτύου, την ατιμωρησία και την απροθυμία της Πολιτείας να λάβει μέτρα απέναντι σε ένα φαινόμενο το οποίο μάλλον την εξυπηρετεί, καταλαβαίνουμε γιατί είναι πολύ πιθανό το απαισιόδοξο σενάριο να παραδώσουμε τις επόμενες γενιές χωρίς εφόδια σε έναν ψηφιακό Μεσαίωνα. Ας ελπίσουμε ότι και πάλι θα βρεθούν εκείνα τα φωτεινά πνεύματα που θα αναληφθούν στην επιφάνεια της σκοτεινής αβύσσου για να θεμελιώσουν έναν πολυπόθητο ψηφιακό Διαφωτισμό.
* Ο Μιχάλης Σακελλαρίου είναι φιλόλογος και συγγραφέας.
