Η Βασιλική Γούναρη, κλινική και κοινωνική ψυχολόγος στην ψυχιατρική κλινική ενηλίκων στο Γ. Ν. Γ Παπανικολάου καθώς και συστημική οικογενειακή και ομαδική θεραπεύτρια με master στις εξαρτήσεις και ψυχοκοινωνικά προβλήματα, μιλάει για τις διαταραχές προσωπικότητας ως ψυχολογική έκφραση μιας διαταραγμένης κοινωνίας.
Στις μέρες μας γινόμαστε μάρτυρες μιας ιδιαίτερης εγκληματικότητας. Βλέπουμε
στυγερά εγκλήματα να ¨δικαιολογούνται¨ με την φράση ¨ξεκινήσαμε καλά, αλλά στην
πορεία χάλασε η φάση..¨.
Η ερώτηση τύπου ¨τι ομάδα είσαι¨ είδαμε να αποτελεί κρίσιμο ερώτημα για τη
διατήρηση της ζωής. Βλέπουμε , επίσης, επανειλημμένα η μη συναίνεση σε
σεξουαλική συνεύρεση να οδηγεί σε έγκλημα και δεκάδες άλλα παραδείγματα, όπου
φαίνεται η ανθρώπινη ζωή να μην έχει καμία αξία μπροστά στην επικράτηση του
απέναντι ¨Εγώ¨.
Το ερώτημα που υφίσταται είναι: “Όλα αυτά τα γεγονότα αποτελούν ξεκομμένα
παραδείγματα ψυχοπαθολογίας, μέσα σε μία κατά τα άλλα υγιή κοινωνία;”
Ή αλλιώς : “ Όλα αυτά τα περιστατικά στυγερής εγκληματικότητας έχουν εκτελεστεί
από “ άλογα όντα”, από ανθρώπους που δεν συνειδητοποιούν τις πράξεις τους , αλλά
άγονται και φέρονται από ζωώδη εγκληματικά ένστικτα πάνω στα οποία δεν έχουν
συνείδηση, ή έχουν σχιζοφρενή συνείδηση και δεν σχετίζονται με το κοινωνικό
σύνολο;
H εμπειρία των κλινικών ειδικών ψυχικής υγείας είναι ότι τα τελευταία χρόνια
υπάρχει μία όλο και αυξανόμενη παρουσίαση διαταραχών προσωπικότητας στο
σύνολο του πληθυσμού. “Στοιχεία” διαταραχών προσωπικότητας μοιράζεται ένα
πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού , γεγονός που δεν εμποδίζει την ασφαλή
λειτουργία των περισσοτέρων στο κοινωνικό σύνολο. Ωστόσο, ένα μικρό ποσοστό
που στον χρόνο φαίνεται να μεγαλώνει , ως αποτέλεσμα έκπτωσης της ψυχικής
υγείας του γενικού πληθυσμού, φτάνει στο επίπεδο της “ διαταραχής
προσωπικότητας” , που έχει αποτέλεσμα από την δυσλειτουργία του ατόμου στις
διαπροσωπικές του σχέσεις , έως και την εγκληματική ενέργεια, έχοντας όμως
απόλυτη συνείδηση των πράξεων του!
Στα περιστατικά εγκληματικότητας που γινόμαστε μάρτυρες με αυξανόμενη συχνότητα τα τελευταία χρόνια , αναγνωρίζουμε σχεδόν σε απόλυτο βαθμό την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας και τη ναρκισσιστική. Στοιχεία αυτών των δύο διαταραχών επικαλύπτονται μεταξύ τους , αλλά και συνυπάρχουν πολλές φορές στις επιμέρους περιπτώσεις. Έχουν δηλαδή αρκετές ομοιότητες, αλλά και διαφορές. Το κοινό στοιχείο που μοιράζονται είναι ο χειρισμός των άλλων ανθρώπων προκειμένου να πετύχουν τους στόχους και τους πόθους τους , με μία αίσθηση ικανότητας, χωρίς καμία αίσθηση ενοχών ή τύψεων στην αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, και με μία αίσθηση ιδιαίτερης αξίας και δικαιωμάτων στην δεύτερη διαταραχή. Αποτελούν τις συνήθεις διαταραχές προσωπικότητας που συναντούμε στην ψυχολογία της εγκληματολογίας.
Το συνήθες προφίλ του “ αντικοινωνικού” είναι αυτό με το οποίο είναι γεμάτα τα
σωφρονιστικά καταστήματα. Άνθρωπος χειριστικός, που δεν έχει φραγμούς στη
δράση του προκειμένου να πετύχει τον στόχο του. Χαρακτηριστικά βλέπει τους
άλλους ανθρώπους ως κτήμα του, ή ως εργαλείο μέσω του οποίου θα πετύχει τον
στόχο του. Σε ακραίες μορφές είναι ικανός να φτάσει στο έγκλημα χωρίς καμία
ενοχή , ή τύψη…Είναι ευγενέστατος όσο προχωρά το σχέδιο του και κοινωνικός όσο
αυτό τον εξυπηρετεί…
Ο αντικοινωνικός χρησιμοποιεί τους ανθρώπους γιατί γνωρίζει ότι έχει τις δεξιότητες
να το κάνει, ο ναρκισσιστής γιατί πιστεύει ότι το δικαιούται ως “ άνθρωπος που
υπερέχει” των άλλων. Ο τελευταίος λιγότερο συχνά φτάνει στο έγκλημα , αν δεν
συνυπάρχουν αντικοινωνικά στοιχεία. Κύρια ομοιότητα τους , ότι και οι δύο
“ χρησιμοποιούν” ως αντικείμενα τους ανθρώπους και είναι δυσλειτουργικοί στις
διαπροσωπικές τους σχέσεις , ανάλογα με τον βαθμό της διαταραχής. Πολλές φορες
συνυπάρχουν!
Η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας καθώς και η ναρκισσιστική
αποτελούν τα άτομα της διπλανής πόρτας , πολύ πιθανά δεν έχουν δεχθεί ποτέ
ψυχιατρική εκτίμηση , ή ψυχολογική υποστήριξη, και το προφίλ τους απέχει μακράν
του ψυχολογικού προφίλ του “επικίνδυνου ψυχωτικού”με το ακαταλόγιστο στη
συμπεριφορά. Οι νομικοί ,ωστόσο , καταβάλλουν κάθε προσπάθεια να καταλογίσουν
ακαταλόγιστο στους πελάτες τους για ευνόητους λόγους, που όμως στις
περισσότερες περιπτώσεις δεν υφίσταται.
Κοινή αιτιολόγηση αυτών είναι πολύ συχνά η ελλιπής συναισθηματική κάλυψη
στην παιδική ηλικία, η αστάθεια στη γονεϊκή συμπεριφορά , καθώς και βιολογικοί
παράγοντες. Ο θυμόσοφος λαός αναφέρει ότι η παθολογία μεταφέρεται στο άτομο
έως και από επτά προηγούμενες γενιές…Η επιστήμη δέχεται την επίδραση
βιολογικών παραγόντων από τις προηγούμενες γενιές. Επίσης, το ίδιο το άτομο , με
προσωπική του επιλογή επιλέγει “ συμφέρουσες” για το ίδιο συμπεριφορές κι έτσι
και η προσωπική του επιλογή προστίθεται στις κύριες αιτίες εμφάνισης των
διαταραχών προσωπικότητας.
Όσον αφορά τη συμμετοχή του κοινωνικού γίγνεσθαι στους παράγοντες γέννησης
των διαταραχών προσωπικότητας στα άτομα, αρκεί να παρατηρήσουμε ότι αυτή η
κοινωνία όπου ζούμε και που με την βοήθειά της αναπτυσσόμαστε , μιλά για
ανώτερες αξίες ίσων ευκαιριών, ισότητας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κοινωνικής
δικαιοσύνης, όμως στην πραγματικότητα μας επιδεικνύει τα αντίθετα…
Στην πράξη βιώνουμε το “ πατώ επί πτωμάτων” καθώς είναι επιτρεπτό και μη
τιμωρήσιμο. Βιώνουμε , επίσης, “ το νόμιμο που δεν είναι απαραίτητα και ηθικό”,
όπου σημασία εχει να υπάρχει νομική κάλυψη ασχέτως ανήθικης βλάβης σε άτομο ή
ομάδες ανθρώπων…και άλλα τέτοια παραδείγματα. Ζούμε δηλαδή σε μία
“ αντικοινωνική κοινωνία” με πολλά ναρκισσιστικά στοιχεία , που
αυτοπροσδιορίζεται ψευδώς ως κοινωνικά ευαίσθητη…
Μαθαίνουμε τα παιδιά μας τη σημασία των ίσων ευκαιριών που σχεδόν ποτέ στην
πράξη δεν θα συναντήσουν στην πραγματική ζωή και άλλα πολλά παρόμοια…Δεν
χρειάζεται να αναφερθούμε στα “ κοινωνικά πρότυπα” που διαφημίζει…
Είναι εμφανές οτι η χειριστικότητα, το ψεύδος, η αδιαφορία για τις άδικες
συνέπειες στον συνάνθρωπο, η απαξία της ανθρώπινης ζωής δεν αποτελούν
μεμονωμένα περιστατικά κάποιων “ διαταραγμένων ανθρώπων”. Και όλα τα
παραπάνω είναι χρήσιμο να τα δούμε υπό το πρίσμα μίας “ κοινωνίας με πολλαπλή
διαταραχή προσωπικότητας” και με αυτόν τον όρο να αναζητήσουμε παρεμβάσεις σε
συλλογικό, οικογενειακό και ατομικό επίπεδο.
