Οι ανθρώπινες απώλειες τα τελευταία έτη, η περίοδος της πανδημίας, η πλεονάζουσα θνητότητα και η ανησυχία των ειδικών.
Ρεκόρ θανάτων καταγράφηκε στην Ελλάδα το 2021, ένα καθόλου θριαμβευτικό, απεναντίας δραματικό αποτέλεσμα στον πιο σκληρό δείκτη (απ’ όλες τις απόψεις) της πανδημίας και των συνεπειών της, αυτόν της απώλειας ανθρώπινων ζωών. Το περασμένο έτος, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, καταγράφεται ένα άλμα των θανάτων στη χώρα μας, πολύ πάνω από τα επίπεδα των τελευταίων ετών πριν από την πανδημία. Το 2021 σημειώθηκαν 143.586 θάνατοι, ενώ ο μέσος όρος την πενταετία 2015-2019 ήταν 122.000.
Συγκεκριμένα, στις 52 εβδομάδες (4.1.2021 – 2.1.2022) οι θάνατοι στην Ελλάδα ανήλθαν σε 143.586 (73.243 άνδρες και 70.343 γυναίκες). Το 2020, πρώτο έτος της πανδημίας, είχαμε επίσης αύξηση των θανάτων σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια φτάνοντας τις 130.288 (στις 52 εβδομάδες) ή τις 132.966 σε 53 εβδομάδες (30.12.2019-3.1.2021). Οπως αναφέρει η ΕΛΣΤΑΤ, το 2021 σημειώθηκε αύξηση κατά 20.633 θανάτους (16,78%) συγκριτικά με τον μέσο όρο των πρώτων 52 εβδομάδων των ετών της εξαετίας 2015-2020 (122.953 θάνατοι). Ας σημειωθεί πως τα στοιχεία αυτά στηρίζονται σε όσα έχουν ήδη διαβιβαστεί από τα ληξιαρχεία των δημοτικών αρχών. Συνήθως υπάρχουν και εκπρόθεσμες δηλώσεις θανάτων, που ενσωματώνονται στη συνέχεια.
Οι βασικές επισημάνσεις
Τρεις βασικές επισημάνσεις: Πρώτον, ο υψηλότατος αριθμός επιπλέον θανάτων που καταγράφηκαν το 2021 είναι συνέπεια και των μεγάλων αδυναμιών του συστήματος υγείας κι εν γένει της πολιτικής αντιμετώπισης της υγειονομικής εκτάκτου ανάγκης, κάτι που αποτυπώνεται και στην κατάταξη της Ελλάδας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ας σημειωθεί πως το 2021 παρατηρείται σημαντική αύξηση απωλειών σε σύγκριση με το 2020, όχι μόνο στις πιο μεγάλες ηλικίες, αλλά και στις ομάδες 50-69 ετών: Το 2021 χάθηκαν 23.153 άνδρες και γυναίκες αυτού του ηλικιακού φάσματος, έναντι 19.990 το 2020.
Δεύτερον, αποδεικνύεται με τον πιο τραγικό τρόπο πως πανδημία υπάρχει, η λοίμωξη COVID-19 είναι επικίνδυνη και στοίχισε τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους στην Ελλάδα: 15.960 το 2021, 4.840 το 2020, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΟΔΥ. Διαψεύδονται οι διάφορες σκοταδιστικές προσεγγίσεις και θεωρίες συνωμοσίας, σύμφωνα με τις οποίες θάνατοι από άλλες αιτίες αποδόθηκαν στον κορωνοϊό. Εάν ήταν έτσι, δεν θα ήταν εντυπωσιακά αυξημένος ο αριθμός των θανάτων το 2021, αλλά και το 2020. Δεν θα είχαν προστεθεί θάνατοι, απλώς θα είχαν αλλάξει αιτιολόγηση.
Τρίτον, η υψηλή τάση υπερβάλλουσας θνητότητας στην Ελλάδα το 2021 φέρνει στην επιφάνεια και μιαν άλλη πλευρά, που δεν έχει φωτιστεί ιδιαίτερα μέχρι τώρα. Τις απώλειες από άλλες ασθένειες, χωρίς ύπαρξη του ιού, λόγω της μειωμένης δυνατότητας των πολιτών να τις παρακολουθήσουν και του συστήματος υγείας να τις θεραπεύσει, συνέπεια της μετατροπής του ΕΣΥ σε σύστημα μιας νόσου. Η τάση αυτή μπορεί να εκδηλωθεί ακόμη πιο έντονα στο μέλλον.
«Το 2021 επισυνέβησαν περίπου 16.000 θάνατοι από COVID-19, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΟΔΥ. Με τόσο αυξημένο αριθμό είναι αναμενόμενο να έχουμε σημαντική αύξηση της πλεονάζουσας θνησιμότητας το 2021, δεν μας αιφνιδιάζει. Οσο για την ποσοστιαία σύγκριση, αυτή θα έπρεπε να γίνει όχι με τον μέσο όρο της περιόδου 2015-2020, που οδηγεί σε μια υποεκτίμηση της επιδείνωσης, αλλά με του 2015-2019, πριν από την έναρξη της πανδημίας. Οσον αφορά τις αιτίες της αυξημένης θνητότητας, δεν μπορούμε ακόμη να απαντήσουμε ως προς το ποιο ποσοστό της αύξησης οφείλεται σε COVID και ποιο σε no-COVID περιστατικά. Για να γίνει αυτό χρειάζονται λεπτομερή στοιχεία και, δυστυχώς, ο ΕΟΔΥ δεν τα παρέχει. Εχουμε απευθυνθεί επίσημα και πολλές φορές, αλλά χωρίς αποτέλεσμα», λέει στην «Κ» ο Ηλίας Κονδύλης, αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Υγείας στην Ιατρική του ΑΠΘ και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Κέντρου Ερευνας και Εκπαίδευσης Πολιτικών Υγείας (ΚΕΠΥ).
Τα ογκολογικά χειρουργεία
Σε μελέτη του ΚΕΠΥ για το 2020, το μερίδιο της πλεονάζουσας θνησιμότητας που δεν σχετίζεται με τον κορωνοϊό, αλλά με τη μη αντιμετώπιση των άλλων ασθενειών, έχει υπολογιστεί σε 45%. «Στην Ελλάδα, το 2021 έγιναν 9.000 λιγότερα ογκολογικά χειρουργεία, από τον μέσο όρο 2017-19. Πρόκειται για θορυβώδη ελάττωση, που θα τη βρούμε μπροστά μας. Υπάρχει μεγάλη δυσκολία του πληθυσμού όσον αφορά την πρόσβαση στις δομές υγείας. Μην ξεχνάμε πως το 2021 είχαμε lockdown στα νοσοκομεία τον Ιανουάριο μέχρι τις 4 Μαΐου και από τον Οκτώβριο για τους επόμενους μήνες», συμπληρώνει ο καθηγητής Ιατρικής του ΑΠΘ.
Οσον αφορά τις περιοχές, η μεγαλύτερη αύξηση φέτος συγκριτικά με πέρυσι, σε απόλυτες τιμές, παρουσιάζεται στις Περιφέρειες Αττικής, Κεντρικής Μακεδονίας και Θεσσαλίας κατά 5.785, 1.977 και 1.190 θανάτους, αντίστοιχα, ενώ μείωση παρατηρείται στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου κατά 24 θανάτους. Αξίζει να σημειωθεί πως η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας είχε παρουσιάσει και το 2020 πολύ μεγάλη αύξηση στους θανάτους, άρα η εμφάνιση του ίδιου φαινομένου για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά είναι ιδιαίτερα προβληματική.
Οι χώρες της Ε.Ε.
«Σε τρεις ομάδες μπορούν να χωριστούν οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όσον αφορά τους επιπλέον θανάτους το 2021 σε σχέση με τον μέσο όρο 2015-2020, σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της Eurostat. Στην αρνητική κορυφή βρίσκονται οι χώρες των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης, με τα πιο χτυπημένα συστήματα υγείας και τις αυξημένες ζώνες φτώχειας. Εκεί η υπέρβαση του 2021 φτάνει από τη Βουλγαρία με 32,4%, τη Σλοβακία με 32,1%, την Πολωνία με 24,5%, τη Ρουμανία με 21,9%, έως την Ουγγαρία με 16,8% και την Κροατία με 16,3%. Δυστυχώς, στο 16% καταγράφεται και η Ελλάδα, όπως και η Κύπρος, πολύ κοντά σε αυτή την ομάδα», λέει στην «Κ» ο Νίκος Καπιτσίνης, επίκουρος καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και ερευνητικός συνεργάτης στο Εργαστήριο Οικονομικής Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. «Υπάρχει μια δεύτερη ομάδα, με χώρες που έχουν ποσοστά κάτω του 10%, όπως η Πορτογαλία 9,6%, η Αυστρία 8,2%, η Γαλλία 6,7%, η Δανία 5,7%, η Ισπανία 4,7%. Ορισμένες απ’ αυτές είχαν δοκιμαστεί ιδιαίτερα το 2020, όπως η Ισπανία και η Γαλλία. Τέλος, υπάρχει μια τρίτη ομάδα, που ακριβώς επειδή είχε μεγάλες απώλειες το 2020 εμφανίζει αρνητικό δείκτη το 2021, όπως το Βέλγιο με -0,5%, η Σουηδία με -1,9% και η Ιταλία με -5,2%», εξηγεί ο κ. Καπιτσίνης. Αξιοσημείωτο είναι πως η Ιταλία το 2021 επέστρεψε σχεδόν στα προ πανδημίας επίπεδα.
