Ελληνοτουρκικά: Τα σενάρια ενός θερμού καλοκαιριού

Μια προσπάθεια χαρτογράφησης κάθε πιθανού σεναρίου που θα μπορούσε να θέσει σε κίνηση η Αγκυρα ώστε να ανεβάσει επικίνδυνα τη θερμοκρασία στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο εντός του θέρους βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη τις τελευταίες εβδομάδες σε κλειστές συσκέψεις στο τρίγωνο Μέγαρο Μαξίμου – υπουργείο Εξωτερικών – υπουργείο Εθνικής Αμυνας.

Η Αθήνα παρακολουθεί με έκδηλη ανησυχία τη συνεχή σκλήρυνση της δημόσιας ρητορικής η οποία εκπέμπεται από την Αγκυρα, μέσω συνεχών προσωπικών επιθέσεων τόσο του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κατά του Κυριάκου Μητσοτάκη όσο και άλλων τούρκων αξιωματούχων. «Λάδι στη φωτιά» ρίχνει επίσης η «επιθετική» κάλυψη των ελληνοτουρκικών σχέσεων, με αιχμή το θέμα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών ως όρου για την παραχώρηση της κυριαρχίας τους στην Ελλάδα, από τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης και κυρίως τους τηλεοπτικούς σταθμούς, όπου φιλοξενούνται κάθε λογής αναλυτές και τροφοδοτούν κλίμα έντασης. 

Εθνικιστική ρητορική από τις πολιτικές δυνάμεις

Από την ελληνική πλευρά δεν περνά επίσης απαρατήρητη η πλήρης σύμπνοια όλων των πολιτικών δυνάμεων, της αντιπολίτευσης συμπεριλαμβανομένης, σε μια εθνικιστική ρητορική, καθώς μάλιστα έχει φουντώσει η φημολογία ότι ο κ. Ερντογάν εξετάζει πλέον σοβαρά το ενδεχόμενο προκήρυξης πρόωρων εκλογών (οι οποίες κανονικά πρέπει να πραγματοποιηθούν το 2023) εξαιτίας και της συνεχώς επιδεινούμενης οικονομικής κατάστασης (με τον πληθωρισμό εκτός ελέγχου και την ισοτιμία της λίρας σε περιδίνηση).

Δεν πρέπει επίσης να λησμονείται ότι τον Αύγουστο συμπληρώνονται και 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, στοιχείο που θα επιτρέψει στο καθεστώς Ερντογάν να αξιοποιήσει το «εθνικιστικό χαρτί». Στο επικίνδυνο μείγμα προστίθεται επίσης η διαφαινόμενη νέα τουρκική στρατιωτική επιχείρηση στη Βόρεια Συρία.

Με το βλέμμα στην Ανατολική Μεσόγειο

Πολλά από τα σενάρια που έχουν τεθεί επί τάπητος και μελετώνται δεν είναι, προφανώς, καινούργια. Αλλωστε, τα γεγονότα του θέρους του 2020 είναι ακόμη σχετικά φρέσκα και έχουν επηρεάσει θεμελιωδώς την ελληνική στρατηγική έναντι της Αγκυρας. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες, υπάρχει μεγάλη εγρήγορση στην Αθήνα για το ενδεχόμενο νέας εργαλειοποίησης του Μεταναστευτικού είτε στον Εβρο είτε στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και η προετοιμασία για την αποτροπή της είναι εντατική. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι ο θαλάσσιος χώρος που εκκινεί από το μέσον του Αιγαίου, κατεβαίνει νοτιοανατολικά κάτω από το Καστελλόριζο προς την κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) και συνεχίζει νοτίως της Κρήτης προς τη Λιβύη συνιστά μια περιοχή υψηλής επικινδυνότητας.

Η απόφαση της Αγκυρας να στείλει (ίσως για να δοκιμάσει τις ελληνικές αντιδράσεις) δύο μικρότερα ερευνητικά σκάφη, τα «Γιουνούς» και «Τσεσμέ», στο Αιγαίο ίσως να αποτελεί τα προεόρτια μιας ανάλογης κίνησης στην Ανατολική Μεσόγειο εικάζουν, σε απόρρητες συζητήσεις τους, στελέχη των υπουργείων Εξωτερικών και Εθνικής Αμυνας. Μια νέα έξοδος, π.χ., του «Oruc Reis» (ακόμα δε χειρότερα, υπό τη συνοδεία πολεμικών πλοίων), σε μια μη οριοθετημένη ζώνη και σε οικόπεδα που έχουν προκηρυχθεί από το 2012 και μετά, δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ανάλογη ένταση θα δημιουργούνταν αν η Αγκυρα έστελνε γεωτρύπανο εντός της κυπριακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), όπου προσεχώς αναμένονται επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις. Η δε ένταση θα έφτανε «στο κόκκινο» αν κάποιο από τα τουρκικά γεωτρύπανα εισερχόταν σε περιοχές όπου η Ελλάδα θεωρεί ότι έχει δικαιώματα σε υφαλοκρηπίδα, καθώς τότε – και από νομικής απόψεως – η πρόκληση θα ελάμβανε εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα. 

Νέες άδειες εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας

Αν η Αγκυρα αποφάσιζε να κλιμακώσει και να δοκιμάσει τις «κόκκινες γραμμές» της Αθήνας, τότε θα μπορούσε να κινηθεί σε δύο άλλα επίπεδα.

Το πρώτο από αυτά θα ήταν να δοθούν επισήμως νέες άδειες για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην Τουρκική Κρατική Εταιρεία Πετρελαίου (ΤΡΑΟ) σε οικόπεδα που η εταιρεία είχε αιτηθεί το 2020 και είχαν δημοσιευθεί στην επίσημη Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 30 Μαΐου του ίδιου έτους. Οι εν λόγω περιοχές έχουν σχεδιαστεί στον χάρτη με τέτοιον τρόπο ώστε να δημιουργούν μια «νοητή θηλιά» γύρω από τα σημερινά χωρικά ύδατα των 6 ναυτικών μιλίων (και σαφώς και εντός ελληνικής υφαλοκρηπίδας) νότια και νοτιοανατολικά της Ρόδου, νότια της Καρπάθου και της Κάσου, αλλά και νοτιοδυτικά της Κρήτης. Η εμφάνιση ενός ερευνητικού σκάφους εκεί θα όξυνε σημαντικά το ήδη βαρύ κλίμα.

Η εφαρμογή του Μνημονίου με τη Λιβύη

Το δεύτερο επίπεδο είναι να επιδιώξει η Αγκυρα να εκμεταλλευθεί το Μνημόνιο Οριοθέτησης Θαλασσίων Ζωνών που υπέγραψε τον Νοέμβριο του 2019 με την τότε Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) της Λιβύης. Εκτοτε, η τουρκική πλευρά έχει επιδιώξει πολλές φορές, ακόμα και μετά τον τερματισμό (έστω σε μεγάλη κλίμακα) του εμφύλιου πολέμου, την πρακτική εφαρμογή του Μνημονίου. Τι θα σήμαινε αυτό; Σε μια πρώτη φάση, θα μπορούσε να οδηγήσει στην προκήρυξη οικοπέδων για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ότι η θαλάσσια περιοχή του τουρκολιβυκού Μνημονίου χωρίζεται ουσιαστικά σε δύο περιοχές.

Η βορειότερη από αυτές επικαλύπτεται, σε μεγάλο βαθμό, με μια περιοχή που βρίσκεται εντός της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) Ελλάδας – Αιγύπτου, όπως αυτή συμφωνήθηκε στο Κάιρο τον Αύγουστο του 2020. Μια κίνηση σε αυτό το κομμάτι όμως θα προκαλούσε λογικά και την αντίδραση της Αιγύπτου, προς την οποία η Τουρκία πραγματοποιεί εδώ και μήνες «επίθεση φιλίας», επιδιώκοντας, όπως φαίνεται, και μια συνεννόηση στο Λιβυκό Ζήτημα.

Θα μπορούσε όμως η Αγκυρα να πείσει τη Λιβύη – όπου πλέον το πολιτικό σκηνικό έχει περιπλεχθεί στον απόλυτο βαθμό με την παράλληλη ύπαρξη δύο κυβερνήσεων των οποίων ηγούνται οι Ντμπέιμπα (η τουρκική πλευρά επιδιώκει «να τον χρησιμοποιήσει» με αφορμή και τη στρατιωτική άσκηση «EFES 2022») και Μπασάγκα αντιστοίχως – να προκηρύξει οικόπεδα στο δικό της κομμάτι του τουρκολιβυκού Μνημονίου και να τα παραχωρήσει ενδεχομένως στην ΤΡΑΟ για έρευνα; Θα επρόκειτο, εφόσον συνέβαινε, για σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες.

Οι απειλές για την αποστρατιωτικοποίηση

«Αν η Ελλάδα δεν εγκαταλείψει αυτές τις παραβιάσεις, η κυριαρχία αυτών των νησιών θα αμφισβητηθεί. Αυτό είναι ξεκάθαρο». Η δήλωση αυτή του Μεβλούτ Τσαβούσογλου, κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου με τον ομόλογό του από τη Βόρεια Μακεδονία Μπουγιάρ Οσμάνι, είναι εσχάτως η πλέον ενδεικτική της πρόθεσης της Αγκυρας να συνεχίσει τη διεύρυνση των «γκρίζων ζωνών» μέσα από τη νέα θεωρία της «κυριαρχίας υπό όρους».

Η ελληνική πλευρά αναμένει ότι το προσεχές διάστημα η Αγκυρα θα ανεβάσει τους τόνους στο ζήτημα της παραχώρησης των νησιών του Αιγαίου και των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα υπό τον όρο της αποστρατιωτικοποίησης με βάση τη δική της ερμηνεία των συνθηκών Λωζάννης (1923), Μοντρέ (1936) και Παρισίων (1947) με μια επικοινωνιακή εκστρατεία σε όλα τα διεθνή fora. Το προηγούμενο της απόπειρας απαξίωσης της Αθήνας στο Μεταναστευτικό αποτελεί το μοντέλο που εκτιμάται ότι θα ακολουθηθεί.

Η αποστροφή Τσαβούσογλου μπορεί βέβαια να ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως, τόνιζαν στο «Βήμα» διπλωματικοί και στρατιωτικοί κύκλοι. Θα μπορούσε η αμφισβήτηση της κυριαρχίας των νησιών να λάβει και πρακτική μορφή, επί του πεδίου, π.χ. μέσα από κάποιο επεισόδιο στα Δωδεκάνησα ή σε νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, ενδεχομένως μέσα από την επανάληψη ενός «σεναρίου Ιμίων» με απόβαση σε κάποια βραχονησίδα; Εντάσσεται άραγε στο εγχειρίδιο της Αγκυρας η ευθεία παρεμπόδιση μιας ελληνικής άσκησης σε κάποια από τις επίμαχες περιοχές; «Τίποτα δεν αποκλείεται εκ των προτέρων» προσέθεταν οι ίδιες πηγές.

Την ίδια στιγμή, ένα πιο «διπλωματικό» σενάριο θα ήταν μια προσφυγή της Τουρκίας π.χ. στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών με την αιτιολογία/πρόσχημα ότι απειλείται από την Ελλάδα και ότι κινδυνεύει η περιφερειακή ειρήνη και ασφάλεια. Αλλες πηγές εικάζουν ότι η Αγκυρα ίσως να επεδίωκε να ανοίξει τον φάκελο της Λωζάννης, καθώς οι συνθήκες του Μοντρέ και των Παρισίων εμφανίζουν άλλες περιπλοκές για την ίδια.

Ο Ερντογάν απειλεί (στα ελληνικά) με νέο 1922

Το βράδυ της περασμένης Πέμπτης, ο κ. Ερντογάν δεν δίστασε να γράψει στα ελληνικά στον προσωπικό λογαριασμό του στο Twitter επαναλαμβάνοντας, σε απειλητικό τόνο, ότι «προειδοποιούμε για άλλη μία φορά την Ελλάδα να συνετιστεί, να μείνει μακριά από όνειρα, ρητορικές και ενέργειες που θα την οδηγήσουν σε αποτελέσματα για τα οποία θα μετανιώσει, όπως συνέβη έναν αιώνα πριν» – εμφανώς παραλληλίζοντας τη σημερινή κατάσταση με τα γεγονότα του 1922. Και πρόσθεσε ότι «η Τουρκία, όπως δεν θα παραιτηθεί από τα δικαιώματά της στο Αιγαίο, δεν θα διστάσει να κάνει και χρήση των δικαιωμάτων που της αναγνωρίζονται από τις διεθνείς συνθήκες στο θέμα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών».

«Πρόσω ολοταχώς» για τη νέα φάση ενίσχυσης του Πολεμικού Ναυτικού

Πριν από λίγες ημέρες, ο αρχηγός ΓΕΝ αντιναύαρχος Στέλιος Πετράκης βρέθηκε στη Γαλλία. Πέραν των συνομιλιών με τον γάλλο ομόλογό του, ναύαρχο Πιερ Βαντιέ, επισκέφθηκε το ναυπηγείο της Λοριάν όπου ήδη έχει ξεκινήσει η κατασκευή της πρώτης ελληνικής φρεγάτας Belh@rra (FDI HN). Παράλληλα, οι αρμόδιες υπηρεσίες του Πολεμικού Ναυτικού προχωρούν τη μελέτη σχετικά με τις αναβαθμίσεις που απαιτούνται στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας ώστε να μπορέσει να υποδεχθεί από το 2025 και μετά τα νέα πλοία. Πρόκειται για βασική προτεραιότητα, πριν ο Στόλος επιδιώξει την επέκτασή του και σε άλλα σημεία της ελληνικής επικράτειας. 

Στο ΓΕΝ κορυφώνονται αυτό το διάστημα όμως και οι διαδικασίες για την ολοκλήρωση της εισήγησης προς την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Αμυνας και ακολούθως προς το Μέγαρο Μαξίμου για την απόφαση επί της προμήθειας των νέων κορβετών του Πολεμικού Ναυτικού, αλλά και για τον Εκσυγχρονισμό Μέσης Ζωής (ΕΜΖ) των τεσσάρων φρεγατών τύπου ΜΕΚΟ. Πρόκειται αναμφίβολα για μια δυναμική διαδικασία, καθώς υπάρχει και η παράμετρος των ναυπηγείων (Ελευσίνας και Σκαραμαγκά) που συνυπολογίζεται στο ενδεχόμενο κατασκευής κάποιων πλοίων στην Ελλάδα. Το νομοσχέδιο για την εξυγίανση και αξιοποίηση των Ναυπηγείων Ελευσίνας (μέσω της εταιρείας ONEX) παρουσιάστηκε πρόσφατα, ενώ η ολοκλήρωση της μεταβίβασης των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά στον επιφανή έλληνα εφοπλιστή Γιώργο Προκοπίου αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του φθινοπώρου.

Οι τέσσερις προτάσεις για τις κορβέτες

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν στο τραπέζι τέσσερις βασικές προτάσεις για τις κορβέτες. Πρόκειται για τις γαλλικές Gowind 2500, τις ολλανδικές Sigma 10514, τις ιταλικές FCx30 (τις οποίες κατασκευάζει η Fincantieri, που εμπλέκεται και στο σχέδιο εξυγίανσης των Ναυπηγείων Ελευσίνας), καθώς και τις βρετανικές ΑΗ 140 ΗΝ. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, τα τρία πρώτα μοντέλα έχουν σαφές προβάδισμα και πληρούν τα «επιχειρησιακά θέλω» του Ναυτικού, καθώς διασφαλίζουν σχετική ομοιοτυπία συστημάτων (π.χ. πύραυλοι MICA, Exocet), με το ιταλικό σκαρί να είναι ελαφρώς μεγαλύτερο. Οι αμερικανικές LCS είναι εντελώς εκτός παιχνιδιού, ενώ δεν φαίνεται να προχωράει μια πρόταση της γερμανικής TKMS σε συνεργασία με την ισραηλινή ΙΑΙ για ένα σκάφος βασιζόμενο στην κορβέτα SAAR-6 του ισραηλινού ναυτικού.

Η αναβάθμιση των 4 φρεγατών τύπου ΜΕΚΟ

Το Πολεμικό Ναυτικό κινείται πάντα με τον ιδεατό αριθμό των 12 φρεγατών και των 6 κορβετών ως δομή δυνάμεων και αρχικά η πιθανότητα κατασκευής 5 κορβετών στη Γαλλία έμοιαζε ιδεατή. Ωστόσο, δεν ευοδώνεται και πλέον καθίσταται αναγκαία η αναβάθμιση των 4 ΜΕΚΟ (με ένα ποσό όμως που δεν θα ξεπερνά τα 500 εκατ. ευρώ και λογικά θα κατακυρωθεί στην κατασκευάστρια εταιρεία για να πληροί όλα τα κριτήρια) που θα προσφέρει παράταση ζωής 12-13 ετών στα πλοία. Σε αυτό συνηγόρησε το γεγονός ότι η ιδέα μιας ολλανδικής ενδιάμεσης λύσης (των «Μ») εμφάνιζε χρονική καθυστέρηση, με τα πλοία να είναι διαθέσιμα περί το 2027-2028.

Επιπλέον και με σκοπό την ενίσχυση των ανθυποβρυχιακών του ικανοτήτων, το Πολεμικό Ναυτικό σκοπεύει να αυξήσει τον στόλο των ελικοπτέρων MH-60 Romeo. Μετά την απόφαση για προμήθεια 3+4 MH-60R με τα οποία θα αντικατασταθούν τα Augusta Bell, ερρίφθη ο κύβος για προμήθεια ενός νέου πακέτου 1+2 MH-60R με σκοπό να καλυφθούν τα κενά που θα ανακύψουν από τα παλιά πλέον Sikorsky. Η προσθήκη αυτή κρίνεται χρησιμότατη ως συνδρομή στο έργο των υποβρυχίων τύπου 214, που αργά ή γρήγορα θα χρειαστούν και αυτά ΕΜΖ.