Αυτή η άνοιξη μας βρήκε κλεισμένους μέσα στα σπίτια μας, να κάνουμε εξορμήσεις στο ψυγείο, στο μπαλκόνι και οι περισσότερο τυχεροί στις αυλές και στις ταράτσες. Το σήμα κατατεθέν της Θεσσαλονίκης, η παραλία της, παρέμεινε για πολύ μεγάλο διάστημα κλειστή, δυσκολεύοντας μας τους περιπάτους στο κεντρικότερο και δημοφιλέστερο σημείο της πόλης.
Στην προσπάθεια μου λοιπόν να συνδυάσω την ανάγκη μου για άσκηση και εξερεύνηση, αποφάσισα να θυμηθώ τα παιδικά μου χρόνια και να ανηφορίσω σε μία περιοχή που, λόγω των απότομων ανηφορικών της δρόμων, δεν είναι συχνός προορισμός για όσους δεν έχουν κάποιο μεταφορικό μέσο. Την Άνω Πόλη. Από το Τσινάρι και την πλατεία Τερψιθέας, μέχρι τα κάστρα και τους Κήπους του Πασά, σε κάθετες και οριζόντιες διαδρομές, με ανηφόρες, σκάλες και πέτρινα δρομάκια εμφανίζεται ίσως και η πιο αποκομμένη αλλά γοητευτική περιοχή της πόλης. Η περιοχή που η ομορφιά της ξεφεύγει από την ομορφιά της υπόλοιπης Θεσσαλονίκης, όπου οι ανθοστολισμένες αυλές, τα πέτρινα σοκάκια, οι μυστικοί κήποι, αλλά και οι εγκάρδιες καλημέρες των κατοίκων διαμορφώνουν ένα σκηνικό που μοιάζει σαν να έχει βγει από κάποια άλλη εποχή, διατηρώντας τη μορφή, τη ρυμοτομία αλλά και τις συνήθειες από τα πρώτα χρόνια που κατοικήθηκε.
Για την ιστορία
Η Άνω Πόλη, αλλιώς Πάνω Πόλη και για τους παλαιότερους «Μπαϊρι», είναι χτισμένη στα βορειοδυτικά και ξεκινά από την έκταση πάνω από την οδό Αγίου Δημητρίου, την Ολυμπιάδος και φτάνει ως την Ακρόπολη και το Επταπύργιο.
Πρόκειται για την παλαιότερη περιοχή της πόλης, καθώς για πρώτη φορά κατοικήθηκε τον 4ο αι. από τους πρώτους χριστιανούς, οι οποίοι έχτισαν εκεί τον οικισμό τους, χωρίς όμως να κάνουν έντονη την παρουσία τους στα δρώμενα της Θεσσαλονίκης.
Καθώς ήταν η μοναδική περιοχή της πόλης που γλίτωσε από την μεγάλη καταστροφική πυρκαγιά του 1917, ρυμοτομικά διαφέρει απόλυτα από την υπόλοιπη πόλη. Έτσι εκεί που οι υπόλοιποι δρόμοι της Θεσσαλονίκης θυμίζουν σταυρόλεξο με κάθετες και οριζόντιες οδούς, η Άνω Πόλη θυμίζει λαβύρινθο. Οι δρόμοι της είναι στενοί και πολλές φορές πλακόστρωτοι ενώ δεν είναι πάντα σίγουρο ότι θα συναντηθούν με άλλο δρόμο. Μία περιοχή γεμάτη εκπλήξεις!
Το 1979 η Πολιτεία αποφάσισε να ανακηρύξει την Άνω Πόλη ως παραδοσιακό οικισμό, πράγμα που προστάτεψε επίσημα τα παραδοσιακά της οικίσματα και την πλούσια ιστορία που κλείνεται ανάμεσα στα τείχη.
Μεγάλη συμβολή στην σημερινή εικόνα της Άνω Πόλης, είναι αυτή των προσφύγων της Μικράς Ασίας, οι οποίοι μετά την καταστροφή του 1922, βρέθηκαν στις γειτονίες της προσπαθώντας να ξαναφτιάξουν εκεί την ζωή τους. Άλλωστε, αυτός είναι και ο λόγος που τα σπίτια τα οποία βρίσκονται χτισμένα ανάμεσα στα Τείχη ονομάζονται «καστρόπληκτα», καθώς στην προσπάθεια τους να χτίσουν γρήγορα τα δικά τους σπίτια, οι πρόσφυγες πολύ συχνά χρησιμοποίησαν υλικά από τα ίδια τα Τείχη.
Εικόνες μιας άλλης εποχής
Τα γκρεμισμένα ερειπωμένα σπίτια θα μπορούσε να πει κανείς πως θυμίζουν μια εγκατάλειψη. Κι όμως, είναι κι αυτά ένα αναπόσπαστο κομμάτι αυτού του κόσμου που ό,τι βρίσκεται εκεί έχει σημασία, είναι ενσωματωμένο για κάποιον λόγο, έχει τη δική του προσωπική ιστορία. Συχνά τα σπίτια αυτά γίνονται καταφύγιο για αδέσποτα ζωάκια που τα φροντίζουν με αγάπη οι κάτοικοι της περιοχής.
Ένα ακόμη ξεχωριστό στοιχείο της, είναι οι υπέροχοι «μυστικοί κήποι». Είναι απίστευτο το πόσοι μικροί ή μεγάλοι κήποι μπορούν να εμφανιστούν μπροστά μας, από την μια στροφή στην άλλη. Ανθοστολισμένες σκάλες, αυλές και ξέφωτα, δείχνουν την αγάπη και το μεράκι των κατοίκων οι οποίοι φροντίζουν τις γειτονιές τους σαν να είναι το ίδιο τους το σπίτι. Καθαροί δρόμοι και πολύ πράσινο παντρεύονται με την αρμονία των χρωμάτων και την καλαίσθητη αρχιτεκτονική προκαλώντας στον επισκέπτη ευχάριστα και τρυφερά συναισθήματα. Στην Άνω Πόλη δεν είσαι προετοιμασμένος για το τι θα συναντήσεις στην επόμενη γωνία. Μπορείς να περπατάς για ώρες και να οδηγηθείς είτε σε αδιέξοδο, είτε σε κάποιο γραφικό μαγαζί που με τίποτα δεν θα φανταζόσουν ότι θα μπορούσε να υπάρχει σε εκείνο το σημείο. Εδώ, τα μεζεδοπωλεία, τα παντοπωλεία και τα καφενεία βρίσκονται διάσπαρτα στα πιο περίεργα μέρη. Άλλωστε ανάμεσα σε άλλα, αυτό είναι το πιο γοητευτικό στοιχείο της Άνω Πόλης: Σε κάθε επόμενη στροφή σε περιμένει μια έκπληξη!
Άλλο ένα χαρακτηριστικό της Άνω Πόλης είναι και τα συνθήματα στους τοίχους. Άλλα σβησμένα κι άλλα ζωντανά, ποιητικά πολλές φορές, διαφέρουν από αυτά που θα βρεις στα κεντρικά σημεία της πόλης. Έχουν έναν χαρακτήρα ρομαντικό και ταυτόχρονα επαναστατικό, που ταιριάζει γάντι με τον μαγικό κόσμο αυτής της περιοχής. Εδώ οι δρόμοι όντως έχουν «τη δική τους ιστορία». Ως και τα συνθήματα στους τοίχους, αποτελούν κομμάτια της ταυτότητας της.
Το καλύτερο όμως απ΄ όλα είναι οι συνήθειες που έχουν οι άνθρωποι της. Συνήθειες βγαλμένες από ελληνικές ταινίες, τις εποχές που οι άνθρωποι δεν ήταν αποξενωμένοι και κλεισμένοι στον εαυτό τους. Στην Άνω Πόλη, θα δεις ανθρώπους που λένε «καλημέρα» στους περαστικούς, που κρεμούν υφασμάτινες τσάντες στα μπαλκόνια τους για να πάρουν τα ψώνια της ημέρας, από κάποιον γείτονα. Θα δεις παιδιά να παίζουν μήλα, κρυφτό και κουτσό στις πλατείες, ενώ οι μεγαλύτεροι μαζεύονται στις αυλές και κάτω από τα σπίτια στήνοντας τραπέζια, φτιάχνοντας μεγάλες ζεστές παρέες. Γιατί η αγκαλιά από τα Τείχη τους χωράει τελικά όλους.
Κλείνοντας, ας αφήσουμε τους στίχους του Τόλη Νικηφόρου να μιλήσουν:
πόσοι και πόσοι αγάπησαν / και χάθηκαν σ’ αυτή την πόλη / κι άφησαν ένα φως παράξενο / σαν απ’ τα μάτια τους θαμπό / σε ρημαγμένες πέτρες
παιδιά της προσφυγιάς στα καλντερίμια της / με τον απέραντο καημό της μνήμης / στους λόφους και τις φτωχογειτονιές / γύρω απ’ τον κόλπο
λάμπουν εκστατικά τα ερείπια από τότε / ένα παράξενο ψηφιδωτό της ιστορίας / κάστρα και μαυρισμένα ξύλα / αόρατα τζαμιά, συναγωγές, / αψίδες, μακεδονικά κτερίσματα, / τάφοι και εκκλησιές βυζαντινές μέσα στο χώμα / φαντάσματα που ψιθυρίζουν μυστικά / απ’ την αρχή του χρόνου
εδώ το σούρουπο ανατέλλουν οι ψυχές / κόκκινος ήλιος, σύννεφα / που παιχνιδίζουν με τον άνεμο στον ουρανό / στο άπειρο που ονειρεύονται και ταξιδεύουν
Άννα Σαϊνίδου
