Ditmir Bushati*
Οι συγκρούσεις για τις πινακίδες κυκλοφορίας των αυτοκινήτων στα σύνορα Κοσσυφοπεδίου-Σερβίας και οι εντάσεις στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο που υποκινεί το Βελιγράδι, αποτελούν σαφή ένδειξη του αδιεξόδου της πολιτικής διεύρυνσης της ΕΕ, καθώς και της απροθυμίας της να διατυπώσει απερίφραστα την “αμοιβαία αναγνώριση” ως τελικό στόχο του διαλόγου μεταξύ Κοσσυφοπεδίου και Σερβίας.
Περισσότερο από τις πινακίδες αυτοκινήτων, η σύγκρουση αυτή επανέφερε στο προσκήνιο την ανάγκη άσκησης της αμοιβαιότητας ως βάση για την οικοδόμηση διακρατικών σχέσεων. Η ημιτελής σύγκρουση Σερβίας-Κοσόβου, αν και δεν είναι η μόνη στα Δυτικά Βαλκάνια, αντανακλά αυτό που ο Vladimir Gligorov όρισε το 2008 ως “γεωγραφία της εχθρότητας”. Δυστυχώς, αυτό είναι το στάδιο στο οποίο βρίσκεται η περιοχή, σχεδόν δύο δεκαετίες μετά τις δεσμεύσεις των ηγετών της ΕΕ στη Θεσσαλονίκη το 2003 για την ένταξη της περιοχής στην ΕΕ, και μόλις λίγες ημέρες πριν από τη σύνοδο κορυφής του Brdo pri Cranju μεταξύ της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας διαλόγου, με την ελπίδα ότι η Σερβία θα αναγνωρίσει το Κοσσυφοπέδιο, η Σερβία ανέχθηκε την οικοδόμηση ενός συστήματος που βασίζεται στην εξουσία ενός ανθρώπου. Όσον αφορά την ευθυγράμμιση της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας, η Σερβία έχει αφεθεί να “κάθεται σε διαφορετικές καρέκλες”. Έχει οικοδομήσει μια στρατιωτική εταιρική σχέση με τη Ρωσία και μια εμπορική εταιρική σχέση με τη Ρωσία και την Κίνα. Ταυτόχρονα, είναι η μόνη χώρα των Δυτικών Βαλκανίων που έχει ενσωματωθεί στις οικονομικές αλυσίδες αξίας της ΕΕ.
Λόγω της αδυναμίας της ΕΕ, σε συνδυασμό με την έλλειψη ενότητας, η Σερβία ήταν επίσης ανεκτεί στις δηλώσεις και τις ενέργειές της με στόχο την αναθεώρηση της ιστορίας. Επιπλέον, η Σερβία έχει καταφέρει να καλλιεργήσει συμμαχίες με λίγα κράτη μέλη της ΕΕ, τα οποία έλκονται σε αντίθεση με τις αρχές και τις αξίες που ενσαρκώνει η ΕΕ.
Αν και ο κύριος υποκινητής των πολέμων που οδήγησαν στη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Σερβία έχει καταφέρει να κρατήσει την περιοχή σε μια σχεδόν μόνιμη κατάσταση έντασης, ενώ υποκριτικά παίζει το χαρτί της περιφερειακής συνεργασίας, αλλά ποτέ δεν αποδέχεται την ισότητα και τα κυριαρχικά δικαιώματα των συμμετεχόντων κρατών στην περιοχή.
Η κυρίαρχη σύγκρουση στην περιοχή τον τελευταίο αιώνα μεταξύ Σέρβων και Κροατών φαίνεται ότι αντιμετωπίστηκε με ευρωπαϊκό τρόπο όταν η Κροατία έγινε δεκτή στην ΕΕ. Αυτό μετέτρεψε τη “γεωγραφία της εχθρότητας” από σύγκρουση μεταξύ Σέρβων και Κροατών σε σύγκρουση μεταξύ της Σερβίας και άλλων χωρών της περιοχής.
Έτσι, η Σερβία ερμηνεύει τη διαδικασία της “εξομάλυνσης των σχέσεων με το Κοσσυφοπέδιο” με τη διαμεσολάβηση της ΕΕ, ως διαπραγματεύσεις για το καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου, παρόλο που οι περισσότερες χώρες του δημοκρατικού κόσμου και το Διεθνές Δικαστήριο έχουν σφραγίσει την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου. Μέσω της επιρροής της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αντιτίθεται ριζικά στην ύπαρξη του Μαυροβουνίου, υπονομεύει συστηματικά τη λειτουργικότητα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, αρνείται την ύπαρξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Βόρειας Μακεδονίας ως ανεξάρτητης οντότητας.
Η Αλβανία, αν και χώρα με μεσογειακή προσέγγιση και ουδέποτε μέρος της πρώην Γιουγκοσλαβίας, βρίσκεται μπλεγμένη στη “γεωγραφία της εχθρότητας” στα Δυτικά Βαλκάνια, λόγω της ιδιαίτερης σχέσης της με το Κοσσυφοπέδιο.
Είναι σαφές ότι η “γεωγραφία της εχθρότητας” επηρεάζει την οικονομική αδυναμία της περιοχής και τη δυνατότητα απελευθέρωσης θετικής ενέργειας.
Σύμφωνα με μελέτη του Westminister Foundation for Democracy, οι χώρες της περιοχής χάνουν περίπου 5,5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, λόγω της μετανάστευσης των νέων και των εκπαιδευτικών δαπανών που δεν επιστρέφονται. Ενώ η έλλειψη σοβαρών επενδύσεων από πολυεθνικές εταιρείες, όπως συμβαίνει στις χώρες του Βίζεγκραντ, αυξάνει το αναπτυξιακό χάσμα της περιοχής με την ΕΕ.
Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η διαδικασία ένταξης των χωρών της περιοχής στην ΕΕ έχει βαλτώσει, η αντίδραση της ΕΕ είναι μάλλον αναιμική. Στις προαναφερθείσες διαφορές και συγκρούσεις, η ΕΕ προτιμά να απευθύνεται και στα δύο “μέρη”, αν και το ένα μέρος είναι πάντα το ίδιο. Από την άλλη πλευρά, η ΕΕ παραμένει αναντικατάστατος πολιτικός και οικονομικός εταίρος στην περιοχή. Ως εκ τούτου, τα “μέρη” επιδιώκουν τη διαμεσολάβηση της ΕΕ για να εγγυηθούν τις συμφωνίες που έχουν υπογραφεί με τη διαμεσολάβησή της ή για να βρουν μια κοινή γλώσσα.
Η εμφάνιση του πρέσβη και αξιωματούχων του ρωσικού υπουργείου Άμυνας μαζί με τον υπουργό Άμυνας της Σερβίας και τον αρχηγό του στρατού κατά τη διάρκεια της επιθεώρησης των σερβικών στρατευμάτων στα σύνορα με το Κοσσυφοπέδιο έφερε στην επιφάνεια μια άλλη διάσταση της κατάστασης επί τόπου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η KFOR έχει σαφή εντολή σχετικά με την εγγύηση της εδαφικής ακεραιότητας του Κοσσυφοπεδίου και ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα του. Κατά συνέπεια, οι απόπειρες να στηθούν σενάρια παρόμοια με αυτά της Ουκρανίας, της Μολδαβίας ή του Καυκάσου δεν έχουν καμία πιθανότητα να επαναληφθούν σε αυτή τη γωνιά της Ευρώπης.
Ενώ η Σερβία μπορεί να χρειαστεί περισσότερο χρόνο για να αποδεχθεί την μη αναστρέψιμη πραγματικότητα, είναι σημαντικό η ΕΕ και το ΝΑΤΟ να μην χάσουν την επένδυσή τους στην περιοχή. Η συνέργεια μεταξύ του “καρότου” της ΕΕ και του “μαστιγίου” των ΗΠΑ αποτελεί αναγκαιότητα για τη μετατροπή της “γεωγραφίας της εχθρότητας” σε γεωγραφία ειρήνης και ευημερίας εντός της ΕΕ.#menoumespeedy
*Ο Ditmir Bushati είναι πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Αλβανίας
