Τα εμβόλια είναι από τις πιο έξυπνες εφευρέσεις αλλά και από τις πιο ενοχλητικές. Ορισμένες παγκοσμίως θανατηφόρες ασθένειες, όπως η ευλογιά και η πολιομυελίτιδα, έχουν εξαλειφθεί πλήρως ή σχεδόν από προϊόντα που κατασκευάζονται με μεθόδους που χρονολογούνται από την εποχή του Louis Pasteur. Άλλοι, όπως η ελονοσία και ο H.I.V, απογοητεύουν εντελώς τους επιστήμονες μέχρι σήμερα, παρά τα εκπληκτικά νέα όπλα όπως η ανασυνδυασμένη γονιδιακή θεραπεία. Έχουμε ένα εμβόλιο για τον Ebola που προστατεύει σχεδόν το 100 τοις εκατό των παραληπτών του, αλλά είμαστε τυχεροί για το γεγονός ότι μπορούμε να έχουμε διαθέσιμη μια ρουτίνα εμβολιασμού ενάντια στη γρίπη που να λειτουργεί στο μισό. Διαθέτουμε παιδικά εμβόλια κατά της ιλαράς, της παρωτίτιδας, της ερυθράς, της διφθερίτιδας, του κοκκύτη, του τετάνου, της ανεμοβλογιάς, της πολιομυελίτιδας, της ηπατίτιδας Α και Β, του ροταϊού, του πνευμονιόκοκκου, του αιμοφίλου της ινφλουένζας και του μηνιγγιτιδόκοκκου.
Όλα αυτά έχουν αλλάξει τις προσδοκίες μας για τη θνησιμότητα – και ταυτόχρονα για το γονεϊκό πένθος. Στην Αγγλία του 17ου αιώνα, το ένα τρίτο όλων των παιδιών απεβίωσε πριν από την ηλικία των 15 ετών. Σήμερα, χάρη σε μεγάλο βαθμό σε αυτά τα εμβόλια, λιγότερο από το 1% των παιδιών στην Αγγλία χάνουν τη ζωή τους. (McNeil DG Jr. Why Don’t We Have Vaccines Against Everything? New York Times. Nov. 19, 2018)
Δεν υπάρχει καθολικό εμβόλιο για τη γρίπη (που να καλύπτει όλα τα στελέχη). Δεν υπάρχουν, επίσης, εμβόλια με μακροχρόνια προστασία κατά της ελονοσίας ή της φυματίωσης.
Κανένα διαθέσιμο εμβόλιο, επίσης, δεν υπάρχει για παρασιτώσεις όπως η αμερικανική τρυπανοσωμίαση (ή ασθένεια Chagas), Φιλαρίαση, αγκυλοστομίαση ή δίστομίαση. Κανένα, ακόμη, εμβόλιο για ορισμένες ιογενείς απειλές που θα μπορούσαν να γίνουν πανδημία, όπως τον ιό Νίπα, τον ιό Λάσσα και το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS). Κανένα για ορισμένα που έχουν ήδη γίνει, συμπεριλαμβανομένης της Βορρελίωσης ή Νόσου του Lyme, του ιού του Δυτικού Νείλου, του ιού Zika και της ηπατίτιδας C. Κανένα για τον αναπνευστικό συγκυτιακό ιό (RSV) που σκοτώνει τα βρέφη, ούτε ακόμη και για τις δεκάδες αιτίες του κοινού κρυολογήματος.
Τα εμβόλια είναι από τις μεγαλύτερες ιατρικές εξελίξεις στον κόσμο, όπως το καθαρό νερό, το σαπούνι, τα συστήματα αποχέτευσης και τα αντιβιοτικά. Σε έναν υπολογιστικό κόσμο – εκεί όπου οι προϋπολογισμοί χτίζονται πάνω σε ζωές που εξοικονομούνται ανά δολάριο – οι δαπάνες για έρευνα εμβολίων θα ανταγωνίζονταν αυτές για την αμυντική έρευνα. Και όπως με τα συστήματα οπλισμού, ο φόβος αλλάζει τα πάντα˙ σε επιδημιολογικά ήσυχους καιρούς, εκφράζονται αμφιβολίες κατά των εμβολίων, όταν χτυπά ο SARS–CoV-2 ή μία πανδημία γρίπης, οι πολίτες ζητούν προστασία.
Όταν γεννήθηκε ο Louis Pasteur, οι στρατιώτες μετέφεραν μουσκέτες (είδος τυφεκίου). Παρόλο που τώρα η τεχνολογία έχει προαχθεί τόσο που ένας στρατιώτης μπορεί να σκοτωθεί από ένα αεροσκάφος που πετά από μια στρατιωτική βάση, όσων αφορά τα εμβόλια, οι πολίτες πρέπει ακόμη να βασίζονται σε μια ιατρική τεχνολογία που εφευρέθηκε το 1931: καλλιέργεια εμβολίου σε αυγά κοτόπουλου. Υπάρχουν δύο εμπόδια στην ταχύτερη πρόοδο, δήλωσε ο Δρ. Gregory A. Poland, διευθυντής της ερευνητικής ομάδας εμβολίων στην κλινική Mayo. «Το ένα είναι επιστημονικό και το άλλο είναι ενοχλητικό», είπε. Το ενοχλητικό μέρος είναι η έλλειψη επενδύσεων. Χρειάζονται 10 χρόνια και περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο δολάρια για να αναπτυχθεί ένα εμβόλιο – μια μικρή περιουσία για μία ιατρική πρόοδο, αλλά ένα μικρό όπλο για ένα σύστημα οπλισμού. Ενώ η έρευνα στον τομέα της άμυνας καθοδηγείται από έναν υπερ-πελάτη, το Πεντάγωνο, οι ερευνητές εμβολίων αντιμετωπίζουν ένα μπερδεμένο πλήθος πιθανών υποστηρικτών.
Η ιδιωτική βιομηχανία επιδιώκει σε μεγάλο βαθμό υψηλές τιμές για τα εμβόλια που προορίζονται για παιδιά, στρατιωτικούς και περιπετειώδεις τουρίστες. Πιθανά βιολογικά όπλα όπως ο άνθρακας, η πανούκλα και η τουλαραιμία προσελκύουν κεφάλαια βιοτρομοκρατίας.
Όμως τα εμβόλια που προορίζονται για την προστασία των φτωχών πληθυσμών σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου συνήθως πρέπει να περιμένουν κυβερνήσεις και φιλανθρωπίες δωρητών, όπως το Ίδρυμα Bill και Melinda Gates και το Wellcome Trust, παρόλο που γνωρίζουμε ότι αυτές οι ασθένειες μεταδίδονται και διασυνοριακά.
Τα επιστημονικά ζητήματα, αν και πιο δυσδιάκριτα, είναι σχετικά λίγα. Τα περισσότερα εμβόλια λειτουργούν δημιουργώντας αντισώματα – πρωτεΐνες σχήματος Υ – που εμποδίζουν τις πρωτεΐνες του ίδιου του παράγοντα νόσου. Ενώ οι ιοί έχουν μόνο λίγες πρωτεΐνες-στόχους, τα βακτήρια έχουν έως και 6.000 και τα παράσιτα ακόμη περισσότερο, σημείωσε ο Δρ Paul A. Offit, διευθυντής εκπαίδευσης εμβολιασμού στο Παιδικό Νοσοκομείο της Φιλαδέλφειας. Επίσης, ακόμα και μερικοί μικροσκοπικοί ιοί, συμπεριλαμβανομένου του H.I.V, της γρίπης και της ηπατίτιδας C, μεταλλάσσονται τόσο γρήγορα ώστε οι επιφάνειές τους αλλάζουν σχήμα προτού τα αντισώματα να μπορέσουν να «κλειδώσουν» πάνω τους. Κατά κανόνα, εάν μια ασθένεια αφήνει ακόμη και μερικούς επιζώντες που είναι εντελώς απαλλαγμένοι από την ασθένεια και έχουν σχηματίσει ανοσία, είναι πιο πιθανή η δημιουργία ενός εμβολίου κατά αυτής της νόσου. «Η φυσική ανοσία είναι η μητέρα όλων των εμβολίων», δήλωσε ο Δρ Anthony S. Fauci, διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων.
Η ευλογιά πληροί τα κριτήρια. Ο H.I.V, η ελονοσία και η φυματίωση δεν το κάνουν. Ο H.I.V. μεταλλάσσεται τόσο γρήγορα σε μία ημέρα όσο η γρίπη σε ένα χρόνο. Επιβιώνει, επίσης, ενσωματώνοντας το DNA του στα ίδια τα ανοσοκύτταρα που το κυνηγούν. Τα βακτήρια της φυματίωσης μπορούν να επιβιώσουν ακόμη και όταν «περιτοιχιστούν» από τα λευκά αιμοσφαίρια.
Η ελονοσία, επίσης, που οφείλεται σε ένα παράσιτο που αλλάζει σχήμα, δεν χαρίζει ποτέ ισόβια ανοσία. Οι άνθρωποι που επιβιώνουν επαναλαμβανόμενες περιόδους αρρωσταίνουν λιγότερο κάθε φορά, αλλά αυτή η ανοσία εξαφανίζεται εάν μετακινηθούν έξω από την περιοχή του παράσιτου. Εάν επιστρέψουν δε, το πρώτο δάγκωμα κουνουπιών είναι ικανό να τους σκοτώσει.
Άλλες ασθένειες είναι πολύπλοκες, με πολλούς υποτύπους. Για παράδειγμα, το Pneumovax 23, το εμβόλιο κατά της πνευμονίας που δόθηκε σε μεσήλικες, αποδυναμώνει τα 23 στελέχη ενός βακτηρίου.
Παρ ‘όλα αυτά, πολλές ασθένειες που μαίνονται τώρα σε μεγάλο βαθμό είναι σχετικά εύκολοι στόχοι, σύμφωνα με πολυάριθμους ειδικούς και θα μπορούσαν να «κτυπηθούν» με εμβόλια εάν ο κόσμος διέθετε περισσότερα χρήματα.
Οι μακροχρόνιες δοκιμές, αν και ακριβές, είναι ζωτικής σημασίας. Τα εμβόλια μπορεί να έχουν κρυμμένα επικίνδυνα ελαττώματα. Για παράδειγμα, ένα υποψήφιο εμβόλιο ενάντια στον H.I.V. το 2007 φάνηκε να αυξάνει τον κίνδυνο λοίμωξης σε ορισμένους άρρενες, αν και παραμένει ασαφές γιατί. Επίσης το 2018, η χρήση ενός νέου εμβολίου ενάντια στο δάγκειο πυρετό περιορίστηκε σε άτομα που είχαν νωρίτερα νοσήσει από δάγκειο πυρετό, διότι υπήρχε η πιθανότητα να πυροδοτούσε χειρότερες επιπλοκές σε ορισμένους από τους ασθενείς που νοσούσαν από την ασθένεια αφού είχαν κάνει το εμβόλιο.
Οι σχετικά εύκολοι στόχοι, ανέφεραν οι ειδικοί, περιλαμβάνουν το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS), τον ιό Νίπα, τον ιό Λάσσα, τον αναπνευστικό συγκυτιακό ιό, τη νόσο Lyme, τον ιό του Δυτικού Νείλου, τον ιό Ζίκα και τα βακτήρια που προκαλούν στρεπτοκοκκική αμυγδαλίτιδα και καρδιακές παθήσεις. Οι τρεις πρώτοι, όχι από σύμπτωση, είναι οι πρώτοι στόχοι του Συνασπισμού για καινοτομίες ετοιμότητας ενάντια σε επιδημίες (Coalition for Epidemic Preparedness Innovations) (από το ίδρυμα Γκέιτς), που ιδρύθηκε με 500 εκατομμύρια δολάρια στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του περασμένου έτους στο Νταβός της Ελβετίας. Μέχρι στιγμής, ο συνασπισμός έχει συγκεντρώσει περίπου 630 εκατομμύρια δολάρια, αλλά τα φιλόδοξά του σχέδια – συμπεριλαμβανομένων των πλατφορμών DNA και RNA που θα μειώσουν το χρόνο παραγωγής εμβολίων σε εβδομάδες αντί για μήνες – θα απαιτούν δισεκατομμύρια δολάρια.
Οι πρόσφατες εξελίξεις σε ένα νέο εμβόλιο φυματίωσης και μια νέα χρήση για ένα παλιό εμβόλιο έχουν ενθαρρύνει τους ειδικούς.
«Αν με ρωτούσατε πριν από λίγα χρόνια εάν ήταν πιθανό ένα εμβόλιο κατά της φυματίωσης, θα είχα πει όχι», δήλωσε η Δρ Penny Heaton, διευθύνων σύμβουλος του νέου Ινστιτούτου Ιατρικής Έρευνας του Ιδρύματος Γκέιτς, «αλλά νομίζω ότι το πεδίο είναι πλέον πολλά υποσχόμενο».
Ένα εμβόλιο για τη νόσο Lyme εγκρίθηκε το 1998, αλλά αποσύρθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα κατά τη διάρκεια αυτού που ονομάστηκε «φιάσκο δημόσιας υγείας» μετά από φήμες, αγωγές και ανησυχητικές αναφορές των μέσων. Τώρα, με τη νόσο Lyme να μολύνει περίπου 300.000 Αμερικανούς το χρόνο, ένα βελτιωμένο εμβόλιο βρίσκεται σε εξέλιξη.
Ορισμένα υποψήφια εμβόλια βασίζονται σε εκπληκτικούς μηχανισμούς για να νικήσουν τα πολύπλοκα παράσιτα – συμπεριλαμβανομένης της εισαγωγής με ένεση στον άνθρωπο ενός γονιδίου που να παράγει ένα αντίσωμα που να καταστρέφει το έντερο ενός σκουληκιού όταν ρουφά το αίμα.
Όμως, όπως και όλα τα άλλα έργα, και αυτό χρειάζεται περισσότερη χρηματοδότηση – και όχι μόνο από τους συνηθισμένους υπόπτους (τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Βρετανία και το Ίδρυμα Γκέιτς).
«Σε αυτήν την οικονομία πολλών τρισεκατομμυρίων δολαρίων», είπε ο Δρ Peter J. Hotez, διευθυντής του Παιδιατρικού Νοσοκομίου του Τέξας για την ανάπτυξη εμβολίων, «είναι λίγο αποθαρρυντικό που δεν μπορούμε να έχουμε την αναγκαία χρηματοδότηση».
Βαλέρια Καρακάση
Ειδικευόμενη Ψυχίατρος Γ Ψυχιατρικής κλινικής ΠΓΝΘ ΑΧΕΠΑ
Υποψήφια διδάκτωρ Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Μένουμε Speedy
#menoumespeedy
