Αν για εμάς τους Έλληνες η παγκόσμια ημέρα ποίησης (21η Μαρτίου) ή η παγκόσμια ημέρα θεάτρου (27η Μαρτίου) είναι σημεία αναφοράς της ιστορικής μας ταυτότητας, καθώς μιλούμε ακόμη τη γλώσσα του Ομήρου και του Αισχύλου, η Παγκόσμια Ημέρα του Βιβλίου είναι μια καθαρά ευρωπαϊκή υπόθεση, που φέτος, ειδικά, με παρασύρει σε περίεργες σκέψεις που δε μου αρέσουν, αλλά δεν μπορώ και να τις αποφύγω.
Η 23η Απριλίου είναι η μέρα ενός τεράστιου πένθους που κληροδότησε ο θάνατος του Σαίξπηρ και του Θερβάντες το έτος 1616. Κι όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, το τεράστιο πένθος γιατρεύεται από το τεράστιο ιστορικό μέγεθος που γεννιέται εκείνη τη στιγμή του θανάτου των κορυφαίων προσώπων. Ο Σαίξπηρ και ο Θερβάντες δεν είναι μόνο δυο γίγαντες που άνοιξαν δρόμους σκέψης, αλλά είναι οι δυο όψεις της ψυχής της Ευρώπης με ό,τι θετικό και αρνητικό υπάρχει σε αυτό που θα λέγαμε, εάν όντως υπήρχε, ψυχή της Ευρώπης. Το φωτεινό ηλιόλουστο χαμόγελο του νότου συναντιέται με το ομιχλώδες και γεμάτο κρυφές πτυχώσεις τοπίο του βορά. Ο Δον Κιχώτης είναι ο μεστωμένος σε ηλικία, ωστόσο, αμετανόητος επίμονος μαχητής που δεν βολεύεται στην επίκληση της ουτοπίας, αλλά τη διεκδικεί. Η μάχη του είναι συνεχής κι ας γνωρίζουν όλοι ότι είναι χαμένη. Δεν παύει να είναι ο άνθρωπος της δράσης, της καταδικασμένης, αλλά έντιμης πράξης, της αισιοδοξίας και της πίστης που αγγίζει τα όρια του γραφικού, ή της αφέλειας. Είναι αυτός που οι οργανωμένοι σχεδιαστές προγραμμάτων θεωρούν τεμπέλη, επειδή απλά δεν κοπιάζει για αυτά που εκείνοι πιστεύουν, αλλά για αυτά που εκείνοι θεωρούν ανώφελα. Άρα δεν αξίζει τον έπαινό τους. Από την άλλη, ο Σαίξπηρ γέννημα της δυτικής ισχύος: ακτινογραφεί, στα περισσότερα έργα του αυτό που αποτελεί άξιο να κατακτήσει κανείς: την εξουσία μαζί με το κόστος, το αίμα, τη δύναμη και την δίψα για την κυριαρχία ταυτόχρονα, δε, και με την έλλειψη της αυτοκυριαρχίας, με ήρωες βυθισμένους στα πάθη. Σε αυτήν την αντιπαραβολή ανάμεσα στον ρακένδυτο πεισματάρη και τους βασιλιάδες των σαιξπηρικής σκηνής ο Δον Κιχώτης βρίσκει τη θέση που του αρμόζει: είναι μόνος εναντίον όλων. Κι αυτό του ταιριάζει, και είναι τόσο τιμητικό για τον ίδιο αλλά και τον ευρωπαϊκό νότο συνολικά. Η 23η Απριλίου είναι η μέρα που συγκεντρώνει το μεγαλείο ενός ολόκληρου κόσμου από τη λιακάδα της Ανδαλουσίας μέχρι τη σαπίλα της Δανιμαρκίας.
Στη πένα των δυο συγγραφέων συναντιούνται ήρωες που θεωρούνται τρελοί επειδή διαφέρουν από τον περίγυρό τους, αλλά και ήρωες που τρελαίνονται επειδή δεν χορταίνουν τη δίψα για επιβολή και δύναμη. Το περιβάλλον γύρω τους είναι άλλοτε διεφθαρμένο, άλλοτε συνωμοτικό, άλλοτε βάναυσο με το βίαιο θάνατο να πηγαινοέρχεται επί σκηνής. Κι αν ο Δον Κιχώτης πεθαίνει τελικά με τρόπο φυσιολογικό και με τη γεύση της ήττας, όταν πια καταλαβαίνει ότι τον εγκαταλείπουν οι δυνάμεις του, οι βασιλιάδες των σαιξπηρικών θρόνων δολοφονούνται και εξοντώνονται φυσικά από αντιπάλους, όμως, στην ουσία από τον ίδιο τους τον εαυτό.
Για το βιβλίο που σήμερα γιορτάζει μπορούν να ειπωθούν πολλά. Ποια είναι η μόδα του, τα διεθνή εκδοτικά κατεστημένα που το υποστηρίζουν, με ποια κριτήρια το υποστηρίζουν κ.λ.π. Το βιβλίο όμως, είναι πάνω από όλα το μοναδικό πολιτιστικό αγαθό που γίνεται δικό σου, που το κουβαλάς, το τσαλακώνεις, αφήνεις πάνω του το αποτύπωμά σου και αφήνει μέσα σου το αποτύπωμά του. Τα ίδια κείμενα μέσω αφήγησης ως audiobooks, ή ως ηλεκτρονικά αρχεία αποτελούν κείμενα που τα γνωρίζεις με μεσάζοντες. Το παραδοσιακό βιβλίο το αγγίζεις και σε αγγίζει. Κι αυτή η σχέση δεν αναπτύσσεται ανάμεσα στους δημιουργούς και σε κανένα θεατή έργων τέχνης, παραστάσεων, γλυπτών, ή κονσέρτων, όπου το άγγιγμα τελειώνει όταν πέφτει η αυλαία. Ένα βιβλίο που αγάπησες είναι καταφύγιο της ψυχής για μια ζωή και τείχος αυτής ταυτόχρονα.
Και για να πούμε μια κουβέντα στο πνεύμα των ημερών που συζητιούνται οι αγέλες και ο ρόλος τους μέσα στην κοινωνία, αξίζει να σημειωθεί ότι το βιβλίο, ο κάθε Δον Κιχώτης ή βασιλιάς Λήρ είναι το φάρμακο τόσο στην ανοσία, όσο και στην ανοησία της αγέλης, οι οποίες περιθωριοποιούν τον κάθε Δον Κιχώτη και ορίζουν ως πρότυπα εκείνα τα πανίσχυρα βασίλεια που μυρίζουν σαπίλα και σκοτώνουν την ψυχή ενός Άμλετ. Τόσο επικίνδυνο μπορεί να είναι ένα καλό βιβλίο.
Δήμητρα Νούση
Νομικός – Συγγραφέας
Μένουμε Speedy
#menoumespeedy
