Πέντε βασικά συμπεράσματα ανέδειξε μεγάλη έρευνα που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο Αθηνών – Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ με θέμα την «Κάλυψη της επιδημίας του κορωνοϊού από τα ΜΜΕ».
1. Σχετικά χαμηλή η αναφορά στους τρόπους μετάδοσης του ιού.
2. Πολύ μικρή κάλυψη στα μέτρα προστασίας από τον κορωνοϊό, με εξαίρεση εκείνα τα μέτρα και τις πρακτικές αντιμετώπισης που προέρχονται από τις κρατικές υπηρεσίες και περιέχουν αναγκαστικότητα.
3. Πολύ μικρή αναφορά στις επιπτώσεις της πανδημίας στην οικονομία της χώρας, ενώ κάπως μεγαλύτερη είναι η αναφορά στις επιπτώσεις της πανδημίας στην κοινωνική ζωή των πολιτών.
4. Οι περισσότερες ειδήσεις ασχολήθηκαν με την ανθρώπινη, καθημερινή διάσταση της πανδημίας, που όμως δεν συνοδεύτηκε από την αναγκαία για την ενημέρωση των πολιτών τεκμηριωμένη πληροφόρηση.
5. Η εμπορευματική λογική (λογική της «αρέσκειας από το κοινό») στάθηκε η σημαντική κατευθυντήρια γραμμή στην κάλυψη της πανδημίας όπως προκύπτει από τις πέντε πρώτες ειδήσεις των τηλεοπτικών σταθμών και των ιστοτόπων που ερευνήθηκαν.
Διαπιστώθηκε επίσης ότι η κάλυψη της πανδημίας είναι υψηλή, όπως αναμενόταν, και ότι η αναφορά στον αριθμό των κρουσμάτων και των νεκρών στην Ελλάδα είναι μέτρια, ενώ είναι εξαιρετικά χαμηλή για τις άλλες χώρες.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Γιώργο Πλειό και υπό την εποπτεία και στατιστική ανάλυση του Σταμάτη Πουλακιδάκου στο ενημερωτικό περιεχόμενο έξι τηλεοπτικών σταθμών (ΑΝΤ1, Alpha, ΣΚΑΪ, Mega, Star) και στα δημοσιεύματα έξι ενημερωτικών ιστοσελίδων (protothema.gr, iefimerida.gr, news247.gr, newsit.gr, in.gr και lifo.gr) με διάστημα αναφοράς την περίοδο 1η Φεβρουαρίου έως 30 Απριλίου 2020. Συνολικά συγκεντρώθηκαν και αναλύθηκαν 1.189 τηλεοπτικές ειδήσεις και 1.200 διαδικτυακά δημοσιεύματα περί κορωνοϊού. Στην έρευνα συμμετείχαν επίσης οι υποψήφιοι διδάκτορες Μιχάλης Τατσόγλου, Αλέξανδρος Μινωτάκης, Σόνια Κοντογιάννη, Ιωάννα Θωμά και επίσης οι Μαριάννα Βασιλακοπούλου και Λουκάς Κούτσικος.
Προσωπικές ιστορίες σε βάρος της πληροφόρησης
Όπως αναδεικνύει η έρευνα, σχεδόν οι μισές ειδήσεις που ερευνήθηκαν (48,9%) δίνουν την ανθρώπινη, προσωπική, καθημερινή διάσταση του ζητήματος («ανθρώπινο ενδιαφέρον») και όχι τη μεγάλη εικόνα και τη λογική που το διέπει, με στοιχεία και αριθμούς (Πίνακας 1). Οι ειδήσεις υιοθέτησαν μια προσέγγιση συμβατή με την επιδίωξη απόσπασης της μέγιστης τηλεθέασης και όχι τόσο απόσπασης της μέγιστης πληρότητας σε ό,τι αφορά την πληροφόρηση του κοινού επί του ζητήματος. Έτσι, προκρίνονται εξατομικευμένες, προσωπικές ιστορίες με συναισθηματική παρουσίαση, π.χ., του πρώτου θύματος καθηγητή από την Αμαλιάδα που είχε επισκεφθεί τους Αγίους Τόπους, μαρτυρίες ασθενών που ξεπέρασαν τη νόσο, μαρτυρίες συγγενών θυμάτων, πολίτες που αποκλείστηκαν σε αεροδρόμια του εξωτερικού, φοιτητές που αναβάλλουν σπουδές, ήρωες γιατροί και νοσοκόμες στην Ιταλία και Ισπανία κ.λπ.
Η απόδοση ευθύνης στα άτομα για την προστασία και την αντιμετώπιση της πανδημίας (18,6% των αναφορών) είναι ο δεύτερος τρόπος πλαισίωσης / νοηματοδότησης της ειδησεογραφίας, με την υιοθέτηση της κυβερνητικής γραμμής, κυρίως μέσω της προβολής των καθημερινών αναφορών του Ν. Χαρδαλιά και της Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας. Η τήρηση της απαγόρευσης των μετακινήσεων, ιδίως η απαγόρευση μετακινήσεων την περίοδο του Πάσχα, ήταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των ΜΜΕ.
Οι οικονομικές συνέπειες (οικονομική πλαισίωση) της πανδημίας (15,7%) είχε αναφορές στον τουρισμό και στην εστίαση, όπως π.χ. οι ακυρώσεις των κρατήσεων στα ξενοδοχεία, συνεντεύξεις με ιδιοκτήτες ξενοδοχείων και χώρων εστίασης, την άνοδο του τζίρου των σούπερ μάρκετ και των εταιρειών κούριερ κ.λπ.
Το συγκρουσιακό πλαίσιο, παρότι εξαιρετικά συνηθισμένο στα ΜΜΕ, στην περίοδο του κορωνοϊού εμφανίζεται εντελώς υποτονικό. Η πανδημία δεν πολιτικοποιήθηκε και η αντιμετώπισή της κινήθηκε στη σφαίρα της συναίνεσης. Η αναπαραγωγή της οπτικής της κυβέρνησης είναι ξεκάθαρη και δεν προβάλλεται κανενός είδους διαφορετική πολιτική διαχείρισης. Εξαίρεση, η Εκκλησία – για την ακρίβεια, ορισμένοι κληρικοί που αμφισβητούν ευθέως τα μέτρα και επιμένουν στις λειτουργίες και τη θεία κοινωνία.
Επίκληση της ηθικής ευθύνης γίνεται στο 6,8% της ειδησεογραφίας, π.χ. στις περιπτώσεις των ασυνείδητων και ανεύθυνων συμπολιτών που βγήκαν στην παραλία της Θεσσαλονίκης ή επίσης στον ανεύθυνο παπά που ανοίγει την εκκλησία και λειτουργεί, στην περίπτωση της κλινικής «Ταξιάρχαι» στο Περιστέρι που δεν πήρε μέτρα και διέσπειρε τον ιό κ.λπ.
Υπερπληροφόρηση για τα κυβερνητικά μέτρα
Από τα πλέον εντυπωσιακά συμπεράσματα της έρευνας είναι ο μικρός βαθμός οδηγιών προστασίας από τον κορωνοϊό σε σχέση τουλάχιστον με τον αυξημένο κίνδυνο που διατρέχει ο πληθυσμός. Είτε οι οδηγίες αφορούν ατομικά μέτρα προστασίας, όπως η χρήση μάσκας, το συχνό πλύσιμο χεριών και η αποφυγή επαφής χεριών με τη μύτη και το στόμα, είτε κοινωνικά μέτρα προστασίας, όπως οι αποστάσεις ασφαλείας από αρρώστους, ο περιορισμός των επαφών σε περίπτωση που κάποιος έχει νοσήσει, περιορισμός εκτός οικίας μετακινήσεων, περιορισμός εκτός χώρας μετακινήσεων (Πίνακας 2). Μόλις το 28% των ειδήσεων περί κορωνοϊού είχε αναφορά σε ατομικά ή κοινωνικά μέτρα προστασίας.
Αντίθετα, το τοπίο αλλάζει όταν η θεματική μετατοπίζεται στις ενέργειες κρατικών υπηρεσιών για την αναχαίτιση της διάδοσης του ιού, μέτρων τα οποία έχουν αναγκαστικό χαρακτήρα. Από τη θερμομέτρηση των εισερχομένων στη χώρα και στη συνέχεια από την απαγόρευση των μετακινήσεων (lockdown) μέχρι την ακύρωση συγκεντρώσεων, αθλητικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, την αναφορά και αιτιολόγηση των μετακινήσεων μέσω sms, τους ελέγχους στους δρόμους πεζών και οχημάτων, τα πρόστιμα κ.ο.κ., η κάλυψη είναι τεράστια (Πίνακας 3). «Είναι από τις ελάχιστες κατηγορίες πληροφοριών για μέτρα προστασίας και αναχαίτισης της διάδοσης του ιού στην οποία δόθηκε τόσο μεγάλη προσοχή από τα ΜΜΕ» αναφέρεται στην έρευνα και σημειώνεται ότι οι ειδήσεις «προβάλλουν περισσότερο από κάθε άλλη ενέργεια για την προστασία του πληθυσμού και την αναχαίτιση της διάδοσης του ιού εκείνες που αναλαμβάνουν οι διάφορες κρατικές υπηρεσίες» (ποσοστό 63,1% της συνολικής ειδησεογραφίας).
