“Ένας άνδρας έχει μεγαλύτερη φυσική δύναμη από μία γυναίκα. Μία γυναίκα είναι πιο “καπάτσα” από έναν άντρα. Οι γυναίκες προτιμούν να βλέπουν σαπουνόπερες, ενώ οι άντρες ταινίες δράσης. Οι άντρες δεν κλαίνε”. Πόσες φορές αλήθεια ο καθένας από εμάς έχει ακούσει έστω μία φορά στη ζωή του κάποια από τις παραπάνω εκφράσεις, από την οικογένεια του, τους φίλους του και τους συνεργάτες του; Η αιώνια μάχη των φύλων, ακόμη κι αν η επιστήμη συχνά καταρρίπτει πολλά από τα στερεότυπα που επικρατούν, αποτελεί μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα μέχρι και σήμερα. Ποιός όμως είναι αυτός που τελικά αποδίδει στα φύλα τα “φυσικά” τους χαρακτηριστικά; Ένα αρκετά δύσκολο ερώτημα, που όμως αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε να απαντήσουμε.

Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα του National Geographic, έρχεται να καταρριφθεί ο μύθος που θέλει τον άντρα κυνηγό.

Ο Randall Haas, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, θυμάται τη στιγμή που το 2018 η ομάδα ερευνητών του συγκεντρώθηκε γύρω από τα ευρήματα ενός ατόμου που ζούσε στα βουνά των Άνδεων του Περού πριν από 9.000 χρόνια. Τα ευρήματα έδειξαν πως δίπλα του υπήρχαν εντυπωσιακά πέτρινα εργαλεία. “Πρέπει να ήταν ένας πολύ σπουδαίος κυνηγός, ένα πολύ σημαντικό άτομο στην κοινωνία”, είχε σκεφτεί ο Haas και η ομάδα του μόλις ανακάλυψαν το εύρημα.

Αλλά η περαιτέρω ανάλυση των ευρημάτων, αποκάλυψε μια έκπληξη: Τα υπολείμματα που βρέθηκαν δίπλα στην εργαλειοθήκη, προέρχονταν από μια γυναίκα. Μετά από την αποκάλυψη της ομάδας του Haas οι έρευνες συνεχίστηκαν σε ολόκληρη την Αμερική  και αποκάλυψαν ότι το 30 με 50 τοις εκατό των κυνηγών θα μπορούσαν να ήταν βιολογικά γυναίκες.

Αυτή η νέα μελέτη αποτέλεσε το εφαλτήριο για να ανοίξουν νέες συζητήσεις σχετικά με τον ρόλο των φύλων στις κοινωνίες των πρώτων κυνηγών, καθώς για ακόμη μία φορά, οι παραδοσιακές αντιλήψεις φαίνεται πως καταρρίπτονται.

Κι άλλα παραδείγματα

Από τις μητριαρχικές κοινωνίες μέχρι και την εμφάνιση ισχυρών πολιτικών που ήταν γυναίκες, η αμφισβήτηση των παραδοσιακών αντιλήψεων για τα χαρακτηριστικά των φύλων έρχεται μέσα από τα ίδια τα παραδείγματα της καθημερινής ζωής.

Βάση των παραδοσιακών αντιλήψεων, η γυναίκα έχει την ηθική της φροντίδας (κατανόηση, στοργή), ενώ ο άντρας την λογική της εξουσίας και της καθοδήγησης. Άλλωστε ο μεγάλος φιλόσοφος Μπ. Σπινόζα, ο οποίος συνήθιζε να φυσικοποιεί την εμπειρία, είχε γράψει: “Η γυναίκα είναι υποδεέστερη και ασθενέστερη πνευματικά από τον άντρα από τη φύση της”. Με αυτήν την φράση, ερμήνευε το γεγονός πως οι γυναίκες δεν συμμετέχουν σε μάχες ή πολέμους, αποδίδοντας ταυτόχρονα στις γυναίκες φυσικά χαρακτηριστικά βασισμένα στο φύλο, τα οποία όμως δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Άλλωστε, ποιος μπορούσε να πει ότι οι Αμαζόνες δεν ήταν ισχυρές πολεμίστριες ή πως οι πολιτικές αποφάσεις της Μάργκαρετ Θάτσερ διέπονταν από κατανόηση και στοργή;

Το φύλο ως μία κοινωνική κατασκευή

Για την μεγάλη Αμερικανίδα φιλόσοφο, Judith Butler, τα πράγματα είναι απλά: “Δεν υπάρχει κανένα σώμα που να μην αποτελεί προϊόν κοινωνικής κατασκευής”.

Η διατύπωση αυτής της τόσο ακραίας άποψης της Butler δεν ήταν τυχαία, καθώς στην προσπάθεια της να αλλάξει ένα σύνολο παραδοσιακών αντιλήψεων που “φυσικοποιούσαν” τις διαφορές των φύλων, έπρεπε να κάνει κάτι δραστικό, ώστε να σταματήσει η αυθαίρετη απόδοση χαρακτηριστικών ταυτότητας στον κάθε άνθρωπο, με κριτήριο το κοινωνικό του φύλο.

Μα εντέλει, όταν κάτι είναι φυσικό, δηλαδή βιολογικά δεδομένο, η εμπειρία το τεκμηριώνει και γίνεται αναγκαίο και αμετάβλητο. Όταν όμως κάτι θεωρείται θεσμός τίποτα δεν είναι δεδομένο και αμετάβλητο, γιατί οι θεσμοί είναι ανθρώπινες κοινωνικές κατασκευές.

Για την Μπάτλερ, τα θέματα του φύλου έχουν να κάνουν με τις κοινωνικές κατασκευές. Στις δικές μας κοινωνίες, η ταυτότητα σε σχέση με το φύλο, προκύπτει από το καθεστώς της υποχρεωτικής ετεροφυλοφιλίας. Ουσιαστικά πρόκειται για μια διάκριση που βασίζεται στην σεξουαλική επιθυμία των ανθρώπων προς το αντίθετο φύλο και δεν έχει να κάνει με τις δυνατότητες, τα στοιχεία της προσωπικότητας ή άλλα χαρακτηριστικά του κάθε ανθρώπου.

Τα κοινωνικά πρότυπα

Ας σκεφτούμε τους διάφορους ρόλους που κατά καιρούς μας αποδίδονται κοινωνικά: Ένας άντρας και μια γυναίκα από τον παπά χαρακτηρίζονται ανδρόγυνο. Ο δικαστής κρίνει κάποιον ένοχο. Είσαι μητέρα, είσαι πατέρας. Εξαιτίας μιας κατάστασης που βιώνουμε κάποια στιγμή στην ζωή μας, αποκτούμε έναν νέο κοινωνικό ρόλο, μία νέα ιδιότητα. Οι ρόλοι αυτοί που θα αποδοθούν σε όλους εμάς κατά τη διάρκεια της ζωής μας, δεν είναι ρόλοι που αποδίδονται από μία αυθεντία, αλλά από ένα γενικώς αποδεκτό κοινωνικό πρότυπο το οποίο συντηρείται ώστε να μπορέσει η κοινωνία να λειτουργεί “αρμονικά”.

Η μάχη των φύλων σήμερα

Το γεγονός πως ακόμη και σήμερα γίνεται λόγος σε παγκόσμιο επίπεδο για την ισότητα των φύλων, είναι ιδιαίτερα απογοητευτικό, καθώς οι έννοιες τις ισότητας και της δικαιοσύνης θα έπρεπε να αφορούν ολόκληρη την ανθρωπότητα στο σύνολο της χωρίς να υπάρχει καμία φυλετική διάκριση. Δυστυχώς όμως οι κοινωνίες μας έχουν κατασκευαστεί με τρόπο που συντηρούν τις διακρίσεις και τα φυλετικά στερεότυπα, οι οποίες με την σειρά τους, ασυνείδητα ή μη, μεταφέρονται από τη μία γενιά στην άλλη, κάνοντας ακόμη πιο δύσκολη την επίτευξη της αλλαγής σε αυτά τα ζητήματα. Αν λοιπόν μπορέσουμε όλοι να κατανοήσουμε πως οι κοινωνίες που ζούμε είναι και αυτές ανθρώπινα δημιουργήματα, ίσως μπορέσουμε σε επόμενο χρόνο να αντιληφθούμε, πως άντρες και γυναίκες  από τη φύση τους έχουν μόνο ένα πράγμα διαφορετικό: Το χρωμόσωμα.

Άννα Σαϊνίδου