Το 2015, ο Αντόνιο Γκουτέρες, Γ.Γ του ΟΗΕ είχε δηλώσει: “Το 2015, οι παγκόσμιοι ηγέτες ενέκριναν ομόφωνα την Ατζέντα 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη.  Οι στόχοι για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη είναι το μονοπάτι που μας οδηγεί σε ένα κόσμο δικαιότερο, πιο ειρηνικό και ευημερούντα, και σε έναν υγιή πλανήτη. Είναι επίσης μια πρόσκληση για αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο καθήκον από το να επενδύσουμε στην ευημερία των νέων. Είμαι αποφασισμένος να διασφαλίσω πως ένας αποτελεσματικός και μεταρρυθμισμένος ΟΗΕ θα καταφέρει να επιτρέψει στους ανθρώπους παντού, του σήμερα και του αύριο, να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους και να υλοποιήσουν τις προσδοκίες τους.”

Στην προσπάθεια αυτή λοιπόν, διεθνείς οργανισμοί, κράτη και φορείς με διάφορους τρόπους αλλά και με διαφορετικά εργαλεία και προσεγγίσεις, προσπαθούν να πετύχουν τους συγκεκριμένους στόχους, ώστε να επιτευχθεί η λεγόμενη “αειφορική ανάπτυξη” σε όλον τον πλανήτη. Αυτοί οι στόχοι δεν είναι άλλοι από:

• Την εξάλειψη της φτώχειας
• Την εξάλειψη της πείνας
• Την καλή υγεία και ευφορία
• Την ποιοτική εκπαίδευση
• Την ισότητα των φύλων
• Την πρόσβαση όλων σε καθαρό νερό και αποχέτευση
• Την πρόσβαση σε φθηνή και καθαρή ενέργεια
• Την αξιοπρεπή εργασία και οικονομική ανάπτυξη
• Την δυνατότητα ύπαρξης βιομηχανίας, καινοτομίας και υποδομών
• Λιγότερες ανισότητες
• Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες
• Υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή
• Δράση για το κλίμα
• Ζωή στο νερό
• Ζωή στη στεριά
• Ειρήνη, δικαιοσύνη και ισχυροί θεσμοί
• Την συνεργασία για τους στόχους

Σε αυτή την Παγκόσμια συμφωνία, περισσότεροι από 190 ηγέτες που εκπροσωπούν σχεδόν το σύνολο της ανθρωπότητας, δεσμεύτηκαν να μεταμορφώσουν τον κόσμο  σε έναν κόσμο χωρίς φτώχεια, πείνα και ανισότητες. Έναν κόσμο με αξιοπρεπή εργασία και καλή εκπαίδευση, έναν κόσμο ειρηνικό χωρίς την απειλή της κλιματικής αλλαγής, έναν κόσμο που μέσα από τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, θα μεριμνά για τις ανάγκες όχι μόνο της σημερινής γενιάς αλλά και των μελλοντικών γενεών. Οι στόχοι αυτοί λοιπόν πέρα από τον λεγόμενο αναπτυγμένο κόσμο, αφορούν και τις αναπτυσσόμενες χώρες όπου οι πόλεμοι, η φτώχεια και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα κάνουν δύσκολη την επίτευξη τους.

Καμπάνιες για την ευαισθητοποίηση των λαών- Η συμμετοχική μέθοδος ένα σημαντικό εργαλείο

Υπάρχουν πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις που θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει για να πετύχει την βιώσιμη ανάπτυξη και κατ’ επέκταση την κοινωνική αλλαγή. Στο συγκεκριμένο όμως άρθρο θα μιλήσουμε λίγο παραπάνω για τις Συμμετοχικές Μεθόδους (PAR) καθώς δημιουργούν ένα πλαίσιο που επιτρέπει, όλους όσους συνεργάζονται με κοινότητες να υλοποιήσουν την επίτευξη μιας θετικής κοινωνικής αλλαγής και να ενώσουν τις δυνάμεις τους ώστε να υποστηρίξουν τις κοινωνικές και οικονομικο-πολιτικές τους αξίες.Όποτε, συμπερασματικά, η Συμμετοχική Μέθοδος μπορεί να οριστεί ως διαδικασία έρευνας, εκπαίδευσης και δράσης. (Hall, 1981)

Θεωρία και χαρακτηριστικά της Συμμετοχικής Μεθόδου (PAR)

Αυτό που χαρακτηρίζει τις συμμετοχικές μεθόδους και προσεγγίσεις, όπως γίνεται αντιληπτό σύμφωνα με τους (L. Mayoux & R. Chambers, 2015) είναι:

• Ενδυνάμωση στόχου: μία κεντρική επιδίωξη είναι ότι οι συμμετέχοντες πρέπει να είναι αυτοί που δικαιούνται να λάβουν οφέλη από την ερευνητική διαδικασία, σε ότι αφορά την αύξηση της κατανόησης της δικής τους κατάστασης, βελτιώνοντας την κατανόηση ανάμεσα σε διαφορετικές κοινότητες και στην κοινωνία, στην δίκαιη συμμετοχή και στα συμπεράσματα που έρχονται στην επιφάνεια, σε καλύτερα δίκτυα για μελλοντικές έρευνες.
• Συμμετοχική διαδικασία: οι έρευνες διεξάγονται με ομάδες διαλόγου, γενικά αλλά όχι απαραίτητα, οργανωμένες αλλά χωρίς διοργανωτές: προσωπικό ΜΚΟ, συμβούλους ή ερευνητές. Τα νούμερα που εμπεριέχονται ποικίλουν από μικρές ομάδες των τριών ή τεσσάρων ατόμων, σε μεγάλα συμμετοχικά workshops. Οι συμμετέχοντες μπορούν να κάνουν ασκήσεις ατομικών διαγραμμάτων εμπλουτισμένες με συλλογικές συζητήσεις ως ένα μέρος του συμμετοχικού workshop. Οι ντόπιοι, συμπεριλαμβανομένων και των ανθρώπων που δεν είναι εγγράμματοι, εμπλέκονται στην καθοδηγούμενη από την κοινότητα έρευνα, χωρίς συγκεκριμένη εξωτερική οργάνωση, πέρα από την αρχική εκπαίδευση.
• Προσβάσιμα εργαλεία: η χρήση των εργαλείων γίνεται ώστε να δώσει τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες, εγγράμματους ή μη, να συμμετέχουν πλήρως σε αυτές τις συζητήσεις και να κατανοούν τα συμπεράσματα και τα παραγόμενα προϊόντα. Αυτά είναι συνήθως διαγράμματα, αλλά μπορούν κάποιες φορές να είναι και προφορικά εργαλεία. Πολλά από αυτά προέρχονται από την εφαρμοσμένη ανθρωπολογία, την έρευνα των γεωργικών συστημάτων, την ανάλυση των άγρο-οικοσυστημάτων, την συμμετοχική μέθοδο (PAR) και τον ακτιβισμό.

Καθώς η Συμμετοχική Μέθοδος(PAR) αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο των συμμετοχικών προσεγγίσεων για την κοινωνική αλλαγή. Με άλλα λόγια μπορούμε να πούμε ότι:

• Πρόκειται για μια πρακτική στην οποία αμφισβητείται η διάκριση μεταξύ ερευνητή και ερευνώμενου, δεδομένου ότι οι συμμετέχοντες έχουν την ευκαιρία να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην αντιμετώπιση θεμάτων που επηρεάζουν τους ίδιους, τις οικογένειές τους και τις κοινότητές τους (Gaventa, 1988). Πρόκειται για μια προσέγγιση της έρευνας που δεσμεύεται ρητά να συνεργαστεί με μέλη των κοινοτήτων που έχουν παραδοσιακά εκμεταλλευτεί και καταπιεστεί, σε μια ενωμένη προσπάθεια να επιφέρει θεμελιώδη κοινωνική αλλαγή (Maguire, 1987).

• Η έρευνα προέρχεται από κοινότητες και από πληθυσμούς που έχουν παραδοσιακά εκμεταλλευτεί ή καταπιεστεί. Η συνεργασία με ομάδες αυτοχθόνων πληθυσμών, ομάδες μεταναστών, οργανώσεις εργασίας και ομάδες γυναικών αποτελούν μερικά μόνο παραδείγματα των κοινοτήτων στις οποίες η Συμμετοχική Προσέγγιση (PAR) ήταν επιτυχής (Mary Brydon-Miller, 1997).

• Η Συμμετοχική Προσέγγιση εργάζεται για να αντιμετωπίσει τις συγκεκριμένες ανησυχίες της κοινότητας καθώς και τις θεμελιώδεις αιτίες της καταπίεσης, με στόχο την επίτευξη θετικών κοινωνικών αλλαγών.

• Είναι ταυτόχρονα μια διαδικασία έρευνας, εκπαίδευσης και δράσης στην οποία όλοι οι συμμετέχοντες συμβάλλουν με τις μοναδικές δεξιότητες και τις γνώσεις τους και μέσω των οποίων όλοι οι συμμετέχοντες μαθαίνουν και μεταμορφώνονται (LINDA MAYOUX and ROBERT CHAMBERS 2015).

Το παράδειγμα του Μισισίπι: Η συμμετοχική δημιουργία Video (εργαλείου της Συμμετοχικής Μεθόδου (PAR) ως μέθοδος για την επίτευξη της κοινωνικής αλλαγής.

Στο Δέλτα του Μισισιπή,  η γεωργική βιομηχανία και οι φυλετικές εντάσεις έθεσαν πολλούς αγρότες και επαγγελματίες που δεν ήταν λευκοί εκτός εργασίας. Ενώ δεν χρησιμοποιήθηκε εξαρχής ένα συμμετοχικό ερευνητικό πλαίσιο όπου να συμπεριλαμβάνεται η εφηβική κατηγορία ντοκιμαντέρ, οι εμπειρίες που υλοποιήθηκαν σε όλη την τάξη σε συνδυασμό με την αναδρομική έρευνα σχετικά με τις μεθοδολογίες συμμετοχικών βίντεο τοποθετούν αυτή την περιπτωσιολογική μελέτη μέσα σε ένα συμμετοχικό ερευνητικό πλαίσιο.

Ζώντας στην πόλη τους δόθηκε η ευκαιρία της παρακολούθησης της καθημερινής ζωής των εφήβων του Tutwiler και τους βοήθησε να αξιολογήσουν την ανάγκη για μια τάξη βίντεο ντοκιμαντέρ εφήβων.

Επίσης, αλληλεπίδρασαν με έφηβους συμμετέχοντες, ενώ με κάποιους άλλους απέκτησαν σχέσεις εξοικείωσης. Οι νέοι κάτοικοι Tutwiler εξήγησαν στη συνομιλία ότι η εφηβική νύχτα του TCEC είναι μία από τις λίγες τακτικές κοινοτικές εκδηλώσεις που μπορούν να παρακολουθήσουν οι έφηβοι στον Tutwiler. Κατά μέσο όρο,σε μία τυπική εφηβική νύχτα συμμετέχουν περίπου 20 με 30 νέοι, ως επί το πλείστον άνδρες. Οι περισσότεροι παίζουν μπάσκετ και άλλα παιχνίδια στο TCEC, αλλά περιστασιακά απαιτείται να παρακολουθήσουν βίντεο που ασχολούνται με την υγεία, τα ναρκωτικά, την εγκυμοσύνη και την εκπαίδευση. Αφού μιλήσαμε με μια ομάδα εφήβων συνειδητοποιήσαμε ότι οι επιλογές για κοινωνικοποίηση των νεαρών ατόμων στην Tutwiler είναι περιορισμένες, καθώς και ευκαιρίες για επίσημες συμπληρωματικές τάξεις εκπαίδευσης.

Για τους παραπάνω λόγους, το Φθινόπωρο του 2013 δημιουργήθηκε η τάξη δημιουργίας ντοκιμαντέρ. Στόχος την ήταν οι νέοι να μάθουν να:

• Συνεργάζονται με μια μικρή ομάδα για το σχεδιασμό, την παραγωγή και την επεξεργασία μιας μικρής ταινίας ντοκιμαντέρ.
• Να φτιάχνουν μια ταινία ντοκιμαντέρ
• Να χρησιμοποιούν μια βιντεοκάμερα
• Πώς να διεξάγουν συνεντεύξεις με φίλους και μέλη της κοινότητας Tutwiler

Επίσης, μέσω αυτής της τάξης οι νέοι θα κατόρθωναν:

• Να δείξουν στους άλλους τη δική τους οπτική για τον κόσμο.
• Να αναπτύξουν τις δημιουργικές τους δεξιότητες και να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην αναπαράσταση της κοινότητας τους.
• Να αναδείξουν προβλήματα της περιοχής και στη συνέχεια να εκφράσουν την άποψη τους σχετικά με αυτά.
• Να αναπτύξουν κριτική σκέψη και δεξιότητες ώστε να μπορούν να ηγηθούν στην κοινότητα.
• Να Μοιραστούν τις δικές τους ταινίες με τους φίλους και την οικογένειά τους στις εκδηλώσεις προβολής στο TCEC και στο Ole Miss.

Τα άτομα διαρκώς εγκαταλείπουν και κατασκευάζουν την αυτογνωσία τους σε σχέση όχι μόνο με άλλα άτομα αλλά και με υλικά αντικείμενα και πολιτιστικούς λόγους. Οι οπτικές τεχνολογίες που χρησιμοποιούν οι εθνογράφοι, όπως οι εικόνες που παράγουν και βλέπουν, θα εμπλουτίζονται με νόημα, θα εμπνέουν απαντήσεις και είναι πιθανό να γίνουν θέμα συζήτησης. ( PAIGE E. PRATHER 2014)

Κλείνοντας, για μία ακόμη φορά, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να σημειωθεί πως η προσπάθεια επίτευξης των συγκεκριμένων στόχων σε μία εποχή που η πανδημία έχει εντείνει τις ανισότητες και τα προβλήματα, να μην σταματήσει να υπάρχει καθώς το μόνο σίγουρο είναι πως η ανάγκη για βιώσιμη ανάπτυξη είναι πιο επιτακτική από ποτέ.

Σαϊνίδου Άννα