Συνέντευξη: Γεωργία Σκονδράνη
Πολλά τα ερωτήματα που τρέχουν τώρα αναφορικά με την συνεπιμέλεια του παιδιού ανάμεσα σε ένα ζευγάρι έπειτα από ένα διαζύγιο ή έναν χωρισμό, για θέματα όπως η ανατροφή του παιδιού και από τους δυο γονείς σε σημαντικές αποφάσεις της καθημερινότητας αλλά και της ζωής του της ίδιας. Τώρα που ένα νέο σχέδιο νόμου έρχεται από την κυβέρνηση να μεταρυθμίσει με καινοτόμες διατάξεις ότι ίσχυε μέχρι σήμερα για την συνεπιμέλεια, το speedynews συνομίλησε με τον Επίκουρο καθηγητή ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και μέλος του ΔΣ της ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες για τα δικαιώματα του παιδιού» Βαγγέλη Καλαϊτζάκη για να ρίξει λίγο φως σε αυτό το ευαίσθητο θέμα της οικογένειας, του παιδιού και της συνεπιμέλειας της ίδιας που μας αφορά όλους.
Ποιοι είναι οι Ενεργοί Μπαμπάδες και ποια θέματα τους απασχολούν;
Οι «Ενεργοί Μπαμπάδες για τα δικαιώματα του παιδιού», όπως είναι η πλήρης ονομασία της ομάδας, είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρία. Σκοπός μας είναι η ενημέρωση της κοινής γνώμης αλλά και των ιθυνόντων, μέσω των πορισμάτων της επιστήμης, σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη οικογένεια, υπό το πρίσμα των δικαιωμάτων των παιδιών να γνωρίζουν, να έχουν προσωπική επαφή και, κυρίως, να ανατρέφονται και από τους δύο γονείς τους εξίσου.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αντιμετώπιση του κοινωνικού προβλήματος της γονικής αποξένωσης, που αποστερεί τα παιδιά από τους γονείς τους.
Η ομαλή και αρμονική ψυχοσωματική και συναισθηματική ανάπτυξή τους απαιτεί την παρουσία και των δύο γονέων και για τον λόγο αυτό επιδιώκουμε την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου στο οικογενειακό δίκαιο που αφορά την επιμέλεια των παιδιών μετά από ένα χωρισμό ή τη γέννησή τους εκτός γάμου. Συγκεκριμένα, επιδιώκουμε την ενημέρωση της κοινής γνώμης αναφορικά με τα πλεονεκτήματα της από κοινού και από τους δύο γονείς ανατροφής των παιδιών (συνεπιμέλεια) με ίσο χρόνο ως προεπιλεγμένη ρύθμιση μετά από ένα χωρισμό. Η ρύθμιση αυτή αφορά προφανώς κάθε γονέα που δεν έχει κριθεί ακατάλληλος για το γονικό του ρόλο και όχι περιπτώσεις πχ. κακοποίησης ή παραμέλησης.
Πως οργανώθηκαν οι Ενεργοί Mπαμπάδες; Πως ξεκίνησε η ομάδα;
Στις αρχές του 2020 εξήγγειλε η κυβέρνηση την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου προς την κατεύθυνση της συνεπιμέλειας. Τότε, εν μέσω του πρώτου lockdown, ανταμώσαμε διαδικτυακά μέσω του Facebook, ο βασικός πυρήνας των ανθρώπων που αργότερα συγκροτήσαμε το διοικητικό συμβούλιο των «Ενεργών Μπαμπάδων για τα δικαιώματα του παιδιού». Έκτοτε η σελίδα μας στο Facebook έχει αποκτήσει περισσότερους από 28.000 ακόλουθους.
Παρότι η ονομασία μας αντικατοπτρίζει μια στατιστική πραγματικότητα, ότι δηλαδή, στην Ελλάδα σήμερα, στο 92-94% των περιπτώσεων η επιμέλεια των παιδιών αποδίδεται αποκλειστικά στη μητέρα μετά από ένα χωρισμό, στους ακολούθους μας συμπεριλαμβάνονται όχι μόνο μπαμπάδες, αλλά και πάρα πολλές μαμάδες, που υποστηρίζουν τους σκοπούς της εταιρίας, όπως και παππούδες, γιαγιάδες, θείες και θείοι παιδιών οι γονείς των οποίων έχουν χωρίσει. Τέλος μας ακολουθούν και συμμετέχουν ενεργά στις δράσεις μας και γυναίκες και άνδρες που δεν έχουν τεκνοποιήσει αλλά πιστεύουν ότι η ανατροφή των παιδιών και από τους δύο γονείς τους με ίσο χρόνο θα πρέπει να είναι ο κανόνας και η προεπιλεγμένη ρύθμιση μετά από ένα χωρισμό.
Οι Ενεργοί Μπαμπάδες στηρίζουν τα δικαιώματα του παιδιού. Τι συμβαίνει σήμερα στη χώρα μας; Ο νόμος πως προστατεύει τον εκάστοτε γονέα;
Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, μόνο το 2017 (η χρονιά με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία) καταγράφηκαν στη χώρα 19.190 διαζύγια που αφορούσαν 16.103 ανήλικα παιδιά, δηλαδή κατά μέσο όρο περίπου 44 παιδιά την ημέρα! Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, λαμβάνουν χώρα 1,8 διαζύγια και 4,7 γάμοι ανά 1.000 κατοίκους, δηλαδή το 38% των γάμων καταλήγουν σε χωρισμό. Από τα στοιχεία αυτά είναι ξεκάθαρο ότι η ανατροφή των παιδιών μετά από ένα χωρισμό είναι ένα κοινωνικό θέμα με πολύ μεγάλες διαστάσεις. Στις περιπτώσεις αυτές, μέχρι σήμερα, η ευθύνη για την ανατροφή του παιδιού (επιμέλεια) και συνεπώς αυτή για τη λήψη όλων των αποφάσεων που το αφορούν (για την υγεία και την εκπαίδευσή του αλλά και τον προσδιορισμό του τόπου στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό που αυτό θα κατοικεί) αποδίδεται αποκλειστικά στον ένα γονέα, συνήθως τη μητέρα.
Ο έτερος γονέας, στο 98% των περιπτώσεων ο πατέρας, έχει δικαίωμα επικοινωνίας με το παιδί συνήθως κάθε δεύτερο Σαββατοκύριακο, με ή, πολλές φορές χωρίς, διανυκτέρευση.
Από μια αποδελτίωση δικαστικών αποφάσεων που πραγματοποιήθηκε από την ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού» ένα παιδί περνά κατά μέσο όρο μόνο το 13 % του χρόνου του με τον γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια.
Το γεγονός αυτό οδηγεί νομοτελειακά σε αποξένωση του παιδιού από τον πατέρα και από τους συγγενείς της πατρικής γραμμής, όπως για παράδειγμα την γιαγιά, τους θείους, τα ξαδέλφια, κλπ. Η διεθνής, αλλά και ελληνική επιστημονική κοινότητα έχει πρόσφατα εκφραστεί υπέρ της από κοινού ανατροφής των παιδιών τα οποία δεν θα πρέπει να περνούν λιγότερο από το 35% του χρόνου τους με κάθε γονέα, δηλαδή τουλάχιστον 128 διανυκτερεύσεις το χρόνο, σε καθημερινότητα και διακοπές.
Πέρα από το ότι το γεγονός της απόδοσης της επιμέλειας στη μητέρα στο 98% των περιπτώσεων εγείρει το ερώτημα κατά πόσο συντελείται διάκριση με βάση το φύλο, το μείζον θέμα αφορά το γεγονός ότι σήμερα δεν προστατεύεται το δικαίωμα του παιδιού στην ανατροφή και από τους δύο γονείς του. Το τελευταίο διατυπώνεται στη διεθνή σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού την οποία η Ελλάδα έχει κυρώσει (αλλά δεν εφαρμόζει κατά το σκέλος αυτό) από το 1992 και στο ψήφισμα 2079/2015 του Συμβουλίου της Ευρώπης, του οποίου η Ελλάδα είναι μέλος.
Το καλοκαίρι του 2020 είχατε στείλει μια επιστολή στον πρωθυπουργό σχετικά με την κοινή ανατροφή των παιδιών. Τι έγινε τότε; Ποια τα αποτελέσματα αυτής της ενέργειας;
Το καλοκαίρι του 2020 αποστείλαμε ανοιχτή επιστολή στον πρωθυπουργό εκφράζοντας την αγωνία μας ότι στην Ελλάδα δεν προστατεύονται τα δικαιώματα των παιδιών, ιδίως στην ανατροφή και από τους δύο γονείς τους, μετά από ένα χωρισμό κάτι που φαίνεται, σύμφωνα με πρόσφατες επιστημονικές μελέτες, να έχει δυνητικά σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοσωματική τους ανάπτυξη.
Ζητήσαμε, δε, και στην Ελλάδα να μεταρρυθμιστεί το οικογενειακό δίκαιο κατά τέτοιο τρόπο ώστε τα παιδιά να ανατρέφονται από κοινού και εξίσου και από τους δύο γονείς, ανεξάρτητα από τη νομική κατάσταση των τελευταίων, δηλαδή αν βρίσκονται σε γάμο, διάσταση, σύμφωνο συμβίωσης ή αν πρόκειται για παιδιά εκτός γάμου.
Έκτοτε έχουμε προβάλει στα μέσα ενημέρωσης τα επιστημονικά δεδομένα που στηρίζουν τη θέση αυτή, όπως τη σχετική γνωμοδότηση της ελληνικής ψυχολογικής εταιρίας, του συνηγόρου του παιδιού, και του συλλόγου Ελλήνων κοινωνιολόγων, και έχουμε αναθέσει τη διοργάνωση πανελλαδικής δημοσκόπησης στην εταιρία Focus Bari η οποία ανέδειξε ότι το 89% των πολιτών συντάσσονται με τα αιτήματά μας. Θεωρούμε ότι η δράση μας έχει ευαισθητοποιήσει περαιτέρω την κοινή γνώμη, αλλά και τους ιθύνοντες, και έχει συμβάλει ουσιαστικά στο δημόσιο διάλογο.
Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με τις αλλαγές που έρχονται με το νέο νομοσχέδιο για το οικογενειακό δίκαιο που προωθείται από την κυβέρνηση και συγκεκριμένα τις αλλαγές που πρόκειται να φέρει στη συνεπιμέλεια των παιδιών; Θεωρείται ότι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για να γίνουν αυτές οι αλλαγές;
Το γεγονός ότι σε πρόσφατη δημοσκόπηση της εταιρίας Focus Bari που διενεργήθηκε σε σταθμισμένο δείγμα 1000 Ελλήνων ψηφοφόρων, το 89% των συμμετεχόντων, ανεξαρτήτως φύλου, τάχθηκε υπέρ της θέσπισης της από κοινού ανατροφής των παιδιών και από τους δύο γονείς, καθώς και η απλή ύπαρξη της ομάδας μας με την θεαματική αύξηση των ακολούθων της σε τόσο μικρό διάστημα δείχνουν ότι έχει έρθει το πλήρωμα του χρόνου για μια μεγάλη αλλαγή του οικογενειακού δικαίου.
Και αυτό γιατί η ελληνική κοινωνία έχει μετασχηματιστεί σημαντικά αναφορικά με τους ρόλους γυναικών και ανδρών τόσο στην οικογένεια όσο και στην επαγγελματική ζωή, σε σχέση με το τι ίσχυε το 1983 όταν έγινε η καθιέρωση των βασικών αρχών του ισχύοντος οικογενειακού δικαίου. Κυρίως όμως έχει προχωρήσει σημαντικά η επιστημονική έρευνα στο χώρο της παιδοψυχολογίας και έχει συσσωρευθεί ικανός όγκος ποιοτικών επιστημονικών μελετών από πολλές χώρες του εξωτερικού που δείχνουν ότι για την υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών απαιτείται η παρουσία και ανατροφή τους και από τους δύο γονείς κατά τουλάχιστον 35% του χρόνου τους σε καθημερινότητα και διακοπές.
Τα οφέλη από μια τέτοια λύση είναι πολλαπλά για τα παιδιά τόσο αναφορικά με τους δείκτες αποδοτικότητάς τους στο σχολείο όσο και στην μείωση του συναισθηματικού στρες, προβλημάτων με χρήση αλκοόλ και απαγορευμένων ουσιών, στην κοινωνικοποίησή τους, κ.ά. Είναι, λοιπόν, εξαιρετικά σημαντικό ότι στις 24/2 παρουσιάστηκε στο υπουργικό συμβούλιο το πολυαναμενόμενο σχέδιο νόμου αναφορικά με το οικογενειακό δίκαιο που θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση τις προσεχείς ημέρες.
Σύμφωνα με τις δηλώσεις της κυβέρνησης καθιερώνεται από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας για κρίσιμα θέματα ανατροφής του παιδιού όπως υγεία, ονοματοδοσία και σημαντικά θέματα εκπαίδευσης, ελάχιστος χρόνος επικοινωνίας στο 1/3 του χρόνου του παιδιού και ενίσχυση του θεσμού της διαμεσολάβησης, ενώ εισάγεται και ο όρος της «κακής άσκησης της επιμέλειας».
Πρόκειται για πολύ σημαντικές και αναγκαίες παρεμβάσεις που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην εμπέδωση μιας νέας κουλτούρας ανατροφής των παιδιών μετά από ένα διαζύγιο.
Θεωρείται πως θα αλλάξει κάτι με το καινούργιο νομοσχέδιο; Θα δούμε αλλαγές στην πράξη;
Θα ήθελα να σημειώσω ότι το σχέδιο νόμου που θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση δεν έχει δει επίσημα το φως της δημοσιότητας ακόμη. Με βάση, ωστόσο, το προσχέδιο που έχει διαρρεύσει στον τύπο τις τελευταίες ημέρες, και με την επιφύλαξη ότι ενδέχεται να μην είναι το τελικό, υπάρχουν ανησυχίες ότι ο νέος νόμος μπορεί να επιδέχεται διάφορες ερμηνείες αναφορικά με το ρόλο των δύο γονέων στην ανατροφή του παιδιού. Παραμένει, για παράδειγμα, η δυνατότητα απόσπασης της επιμέλειας, δηλαδή της νομικής ιδιότητας του γονέα που συμπεριλαμβάνει την ευθύνη για τη φροντίδα, την ανατροφή και τη μόρφωση του παιδιού από τη γονική μέριμνα και απόδοσής της αποκλειστικά στον ένα γονέα ακόμη και επί απλής διαφωνίας μεταξύ των δύο γονέων. Επιπλέον, εισάγεται σε περισσότερα του ενός σημεία η διάκριση ανάμεσα στον γονέα «με τον οποίο συνήθως διαμένει το παιδί» και του έτερου γονέα, δημιουργώντας έτσι ενδεχομένως προϋποθέσεις για γονείς δύο ταχυτήτων.
Σύμφωνα ωστόσο με τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, θα πρέπει να προβλέπονται ενιαίες και αδιάσπαστες γονικές ευθύνες και δικαιώματα (γονική μέριμνα/επιμέλεια) για όλους τους γονείς που δεν έχουν κριθεί ακατάλληλοι για το γονικό τους ρόλο.
Στα θετικά του νέου νομοσχεδίου συγκαταλέγεται και η προσπάθεια κατοχύρωσης του ελάχιστου χρόνου που θα περνά ένα παιδί με τον κάθε γονέα στο 1/3 του χρόνου του.
Εντούτοις ως προεπιλεγμένη ρύθμιση στις χώρες που ισχύει η κατά νομικό τεκμήριο συνεπιμέλεια, ισχύει η ισότιμη κατανομή του χρόνου ανατροφής του παιδιού ανάμεσα στους γονείς επί απουσίας άλλης συμφωνίας μεταξύ των τελευταίων.
Υπάρχει, δηλαδή, η ανησυχία ότι οι ορισμένοι γονείς και οι συνήγοροί τους μπορεί να θεωρήσουν πως η προσφυγή στο δικαστήριο μετά από ένα χωρισμό αποτελεί μια στρατηγική που ενδέχεται να αποδώσει πχ την επιμέλεια ή τη μερίδα του λέοντος στο χρόνο ανατροφής του παιδιού, επιτρέποντας έτσι την συνέχιση της εργαλειοποίησής του στην διαμάχη μεταξύ τους. Είναι ευρέως και διεθνώς αποδεκτό, ωστόσο, ότι οι γονείς, προκειμένου να μπορέσουν αν συνομιλήσουν ως ίσοι αναφορικά με τα θέματα των παιδιών τους, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι πιθανή προσφυγή στο δικαστήριο δεν θα μπορεί να αποδώσει παρά ίσα γονικά δικαιώματα και υποχρεώσεις καθώς και ίσο χρόνο ανατροφής στον καθένα, εφόσον φυσικά κανείς εκ των δύο δεν έχει κριθεί ακατάλληλος.
Οι μητέρες σας στηρίζουν σε αυτόν τον αγώνα;
Όπως ήδη αναφέρθηκε, σε πρόσφατη πανελλαδική δημοσκόπηση το 89% των ψηφοφόρων τάχθηκε υπέρ της θεσμοθέτησης της από κοινού ανατροφής των παιδιών ενώ το 83% θεωρεί ότι η στάση των πολιτικών αναφορικά με το θέμα αυτό θα καθορίσει και την επιλογή τους στις προσεχείς εκλογές. Αξιοσημείωτο είναι ότι δεν υπήρχαν διαφορές ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες. Εξάλλου ανάμεσα στους ακολούθους της ομάδας μας υπάρχουν πολυάριθμες γυναίκες, πολλές από τις οποίες είναι μητέρες τόσο σε γάμο/συμβίωση με τον πατέρα των παιδιών όσο και σε διάσταση ή διαζευγμένες αλλά και γιαγιάδες. Το θέμα της κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των παιδιών και της προάσπισης της υγιούς ψυχοσωματικής τους ανάπτυξης, δεν γνωρίζει φύλο και έχει την ευρεία υποστήριξη της ελληνικής κοινωνίας.
Οι περιορισμοί της καραντίνας δυσκόλεψαν τις μετακινήσεις σε μπαμπάδες που δεν είχαν την επιμέλεια του παιδιού/ων;
Οι περιορισμοί της καραντίνας μας έχουν επηρεάζει ποικιλοτρόπως. Μεταξύ άλλων, ωστόσο, έδωσαν την αφορμή σε κάποιους ασκούντες την επιμέλεια γονείς, με πρόσχημα τον κίνδυνο του κορονοϊού, να φέρουν προσκόμματα στην επικοινωνία των παιδιών με τον έτερο γονέα, γεγονός που είχε προσελκύσει και το ενδιαφέρον μέσων ενημέρωσης στις αρχές του προηγούμενου έτους.
Σε πρόσφατη έρευνα που διεξήγαγε η ομάδας μας διαδικτυακά σε 941 πατέρες ανηλίκων παιδιών, τόσο παντρεμένους όσο και σε διάσταση/διαζύγιο με την μητέρα των παιδιών τους, προέκυψε ότι το 59% υφίσταται συμπεριφορές γονικής αποξένωσης ενώ το 41,4% βιώνει ότι τέτοια φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας, όπως οι συμπεριφορές γονικής αποξένωσης, έχουν ενταθεί την περίοδο του κορονοϊού.
Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει περαιτέρω την ανάγκη μεταρρύθμισης του οικογενειακού δικαίου προς την κατεύθυνση της γονικής ισότητας με ενιαία και αδιάσπαστη γονική μέριμνα μεταξύ των γονέων και ίσο χρόνο ανατροφής των παιδιών.
