Έχουν περάσει 7 χρόνια από τον θάνατο του “αμφιλεγόμενου” ηγέτη της Μπολιβιανής Επανάστασης, Ούγκο Τσάβεζ, παρόλα αυτά, κοινωνικοί και πολιτικοί επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο συνεχίζουν να μιλούν για το παράδειγμα της Βενεζουέλας.
Για πρώτη φορά μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, μια χώρα απέρριψε τη βάρβαρη εκδοχή του καπιταλισμού που είχε επικρατήσει μέχρι τότε, με τους Ronald Reagan και Margaret Thatcher να πρωτοστατούν, ενώ αγκάλιαζε έναν “νέο σοσιαλισμό”, ένα μοντέλο που έχει τις ρίζες του στον σοσιαλισμό των αυτόχθονων ανθρώπων. Το όραμα της Βενεζουέλας του Τσάβεζ, ήρθε για να αλλάξει τις αντιλήψεις για τον σοσιαλισμό, ενώ η κυρίαρχη ιδέα που επικρατούσε ήταν πως ο λαός είναι πρωταγωνιστής της δημοκρατίας. Ακόμη σύμφωνα με το όραμα του Τσάβεζ, η οικονομία έπρεπε να εξυπηρετεί του ανθρώπους κι όχι το αντίστροφο, πράγμα που θα μπορέσει να επιτευχθεί μόνο με την ενεργή και άμεση συμμετοχή των ανθρώπων στην λήψη πολιτικών αποφάσεων ενώ θα ελευθερώσει τη χώρα από τη διαφθορά και τις ανισότητες.
Η κατάσταση στη Βενεζουέλα πριν από τον Τσάβεζ
Κάποιος είχε πει: ”Πριν τον Τσάβες μάς ένοιαζε αν έχει το παιδί μας παπούτσια, πλέον μας νοιάζει αν έχει και του διπλανού”. Αυτή η φράση περιέγραφε και την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα το προηγούμενο διάστημα. Ήδη από το 1989 και την εκλογή του, ο πρόεδρος Κάρλος Άντρες Πέρεζ, χωρίς να τηρήσει τις προεκλογικές του υποσχέσεις, έπραξε ακριβώς τα αντίθετα, υιοθετώντας νεοφιλελεύθερα μέτρα, κάτι που εξαγρίωσε τον πολύπαθο λαό της Βενεζουέλας. Οι περικοπές των χαμηλών μισθών και η κοινωνική εξαθλίωση οδήγησαν τον λαό σε εξεγέρσεις. Στην προσπάθειά του να διαχειριστεί την έκρυθμη κατάσταση, ο Πέρεζ, επέβαλε ακραία αστυνομική καταστολή, τα γνωστά “El Caracazo”. Εικόνες φρίκης από τα πολυσύχναστα σημεία του Καράκα αποτελούν μια από τις πιο αιματοβαμμένες σελίδες της ιστορίας της Βενεζουέλας.
Το έργο της κυβέρνησης Τσάβεζ
Η κυβέρνηση Τσάβες έφτιαξε εκατοντάδες δημόσια σχολεία και νοσοκομεία. Τα παιδιά που κάποτε ζούσαν στις φαβέλες του Καράκας είχαν πλέον πρόσβαση στην εκπαίδευση, ενώ όλοι οι πολίτες είχαν πρόσβαση στην δημόσια υγεία. Τα τεράστια ποσοστά αναλφαβητισμού μειώθηκαν εντυπωσιακά. Οι δείκτες της φτώχειας και της ανεργίας χρόνο με τον χρόνο μειώνονταν. Η βρεφική θνησιμότητα είχε σχεδόν εξαλειφθεί. Η Μπολιβαριανή Επανάσταση έδωσε χώρο στην κοινωνική αυτοοργάνωση, στην αυτοδιαχείριση και στους συνεταιρισμούς.
Ένα συμμετοχικό μοντέλο διοίκησης
Η Βενεζουέλα, έχει δει σημαντικές εξελίξεις στον κοινωνικό, δημοκρατικό και οικονομικό της τομέα. Μέσω της ενεργής συμμετοχής του πληθυσμού στη λήψη αποφάσεων από το τοπικό έως το διεθνές επίπεδο, έχει εκπαιδεύσει, ενθαρρύνει και πολιτικοποιήσει μια νέα γενιά που θέλει να συμμετάσχει στα κοινά λαμβάνοντας ενεργό δράση.
Σε περιφερειακό επίπεδο, η Βενεζουέλα ήταν πρωτοπόρα στην εφαρμογή και τη φιλοξενία νέων διεθνών οργανισμών. Ένα παράδειγμα είναι η Βολιβιανή Συμμαχία για τους Λαούς της Αμερικής μας (ALBA), μια οικονομική και κοινωνική συνεταιριστική οργάνωση που περιλάμβανε καινοτόμα κοινωνικά κινήματα στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Μία άλλη, ήταν η Τράπεζα του Νότου (BancoSur), ως βασικός αντίπαλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας στην αμερικανική ήπειρο.
Τα νέα αυτά προγράμματα ενίσχυσαν την δύναμη της κοινότητας και τη χρηματοδότηση κοινωνικών έργων. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο S. Žižek:
“η Βενεζουέλα ξεπερνά τους φιλελεύθερους κανόνες ένταξης «μη συμπεριλαμβανόμενου του αποκλεισμένου σε προϋπάρχον φιλελεύθερο-δημοκρατικό πλαίσιο», αντίθετα, αναδιοργανώνει τον «πολιτικό χώρο και τις πολιτικές μορφές οργάνωσης έτσι ώστε να χωράει και «ο αποκλεισμένος»”.
Χρησιμοποιώντας τα κέρδη από τις πωλήσεις πετρελαίου, χρηματοδότησε μια ευρεία γκάμα προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας, ενώ κατόρθωσε να μειώσει τη φτώχεια κατά το ήμισυ. Το πιο σημαντικό ωστόσο, ήταν πως η πολιτική της Βενεζουέλας απέδειξε πως η ανάπτυξη μπορεί να επέλθει με την αναδιανομή του υπάρχοντος πλούτου, ακόμη και σε μια γενικά φτωχή χώρα. Τέλος, η Βενεζουέλα απέδειξε πως η εξάλειψη της φτώχιας, αποτέλεσε έναν παράγοντα εμπλοκής των “πολλών” με την πολιτική.
Όταν το κράτος ενημερώνει τους πολίτες για τα δικαιώματα τους με τον πιο άμεσο τρόπο
Στη διάρκεια της θητείας του, ο Τσάβεζ, ανάμεσα σε άλλα, είχε φέρει και το νέο σύνταγμα της Βενεζουέλας. Το νέο σύνταγμα περιλάμβανε προοδευτικά στοιχεία, ήταν γραμμένο σε σύγχρονη γλώσσα, ενώ στήριζε την περιβαλλοντική φροντίδα, την προστασία των αυτόχθονων, κοινωνικοοικονομικές εγγυήσεις και κρατικά οφέλη.
Παρόλα αυτά, ο μέχρι τότε φτωχός λαός της Βολιβίας δεν γνώριζε τα βασικά του δικαιώματα, καθώς η εμπλοκή του στη δημόσια σφαίρα ήταν πενιχρή ενώ τα ποσοστά των αναλφάβητων ήταν ιδιαίτερα υψηλά. Τότε ο Τσάβεζ με έναν τρόπο παράδοξο για πολλούς, βρήκε τη λύση: “Στόλισε” τις σακούλες των σούπερ μάρκετ και τα κεντρικά σημεία της πόλης με άρθρα του συντάγματος, ώστε να μπορούν οι πολίτες όπου κι αν βρίσκονται να ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους. Πλέον όλοι γνώριζαν πως να διεκδικήσουν το καλύτερο για αυτούς.
Κοινωνικά επιτεύγματα – οι αριθμοί
Το 1999 η ανεργία στη Βενεζουέλα άγγιζε το 14,5%, ενώ το 2009 είχε υποδιπλασιαστεί φτάνοντας το 7,6%. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ από 4,105 δολάρια το 1999 ξεπέρασε τα 10.500 δολάρια. Παράλληλα η παιδική θνησιμότητα ανά 1.000 γεννήσεις έπεσε από τους 20 στους 13 θανάτους. Την ίδια περίοδο εξαγωγές πετρελαίου από τα 14,4 δισ. Δολάρια άγγιξαν τα 60 δισ. Το 2011 και η ακραία φτώχεια μειώθηκε δραματικά, από το 23,4% του πληθυσμού στο 8,5%. Ακόμη, είχαν συσταθεί 30.000 Κοινοτικά Συμβούλια και πάνω από 60.000 συνεταιρισμοί εργαζομένων.
Ένα συμμετοχικό μοντέλο διακυβέρνησης, παγκόσμια κληρονομιά
7 χρόνια μετά από τον θάνατο του Βενεζουελανού προέδρου Τσάβεζ, πολλές εξελίξεις έχουν σημειωθεί και πολλά έχουν αλλάξει. Άλλωστε ας μην ξεχάσουμε πως ο Ν. Μαδούρο, ο πρόεδρος της χώρας και συνεχιστής της πολιτικής του Τσάβες, αποτελεί και αυτός αμφιλεγόμενο πρόσωπο. Όπως ο Τσάβες, έτσι και ο Μαδούρο κατηγορείται για αυταρχική ηγεσία, με τα μέσα ενημέρωσης να τον περιγράφουν ως δικτάτορα. Παρόλα αυτά, το παράδειγμα της Βενεζουέλας, με τα θετικά και τα αρνητικά του, μας απέδειξε ότι οι πολιτικές ομάδες είναι πράγματι σε θέση να διατηρούν και να ασκούν πραγματική εξουσία, χωρίς να καθοδηγούνται ή να «πρέπει να υπερασπιστούν εαυτό τους», μια έννοια “κρυφό αγκάθι” για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
Παρόλα αυτά, το συμμετοχικό μοντέλο της Βενεζουέλας θα μπορούσε να έχει ευρεία επιρροή για όσους αισθάνονται αποκλεισμένοι από τη δημοκρατική διαδικασία στις χώρες τους, που βλέπουν τους εκπροσώπους ως διεφθαρμένους ή παράλογους ή πιστεύουν ότι το οικονομικό τους σύστημα είναι άδικο. Μπορεί εντέλει το μοντέλο της Βενεζουέλας να μοιάζει “ξένο” για τον δυτικό κόσμο, παρόλα αυτά, ίσως η μελέτη και η υιοθέτηση επιμέρους χαρακτηριστικών του, να μπορούσε να συμβάλει στην παγκόσμια κοινωνική αλλαγή.
Άννα Σαϊνίδου
