Η παθογένεια που χαρακτηρίζει τα συστήματα απονομής της δικαιοσύνης έχει πολλά πρόσωπα και ακόμα περισσότερα θύματα. Και δεν αφορά μόνο αυτούς που δε βρήκαν ποτέ δικαίωση, αλλά και τους καταδικασθέντες, οι οποίοι συνήθως, με την ταμπέλα του «πολίτη δευτέρας κατηγορίας» απολαμβάνουν το πιο σκληρό πρόσωπο της εκάστοτε κοινωνίας.

Ακόμα όμως κι από την οπτική γωνία του κατηγόρου, η δικαιοσύνη δεν έρχεται αναίμακτα· αν μάλιστα είχες την ατυχία να γεννηθείς εντός μιας ομάδας που βρίσκεται στον πάτο της κοινωνικής πυραμίδας, θα είσαι πολύ τυχερός εάν σου δοθούν ακόμα και τα ελάχιστα όταν ανατρέξεις στους αντίστοιχους θεσμούς. Από το αστυνομικό τμήμα έως το δικαστήριο και τη φυλακή, κι έπειτα στην επανένταξη, το σύστημα βρίθει από προκαταλήψεις και είναι ακόμα έρμαιο ρατσισμού και μεροληψίας, τοποθετώντας αθώους και μη στα πιο σκοτεινά, κοινωνικά κελιά.

Πως καταφέρνει η τέχνη να αποτυπώσει αυτή την -όχι ιδιαίτερα πολυσυζητημένη, θα λέγαμε- μορφή βίας στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο; Παρακάτω 5 προτάσεις που βάζουν τον θεατή κατευθείαν στο νόημα, και του αποκαλύπτουν μια πραγματικότητα που βρίσκεται ακόμα στη σκιά της κοινωνικής κριτικής, ακόμα και από τους υπέρμαχους των ανθρώπινων δικαιωμάτων:

1. Orange is the new black

Ας ξεκινήσουμε αντισυμβατικά την ομολογουμένως στενάχωρη αυτή λίστα, προτείνοντας μια κωμωδία. Το Orange is the new black, παραγωγή του Netflix, ακολουθεί τη ζωή της προνομιούχας κι ευκατάστατης Piper Chapman, η οποία καταδικάστηκε σε φυλάκιση λίγων μηνών με την κατηγορία της συνεργασίας σε διακίνηση ναρκωτικών.

Εδώ το λευκό προνόμιο της Piper μετατρέπεται σε εμπόδιο, καθώς αντιπροσωπεύει όλα όσα θα ήθελαν να έχουν οι -λιγότερο προνομιούχες- γυναίκες συγκρατούμενες της, κάτι που τη βάζει απευθείας στο μάτι του κυκλώνα, στο στόχαστρο των έγκλειστων bullies.

Το Orange is the New Black τα έχει όλα. Μέσα σε επτά γεμάτες σεζόν, μας δείχνει το ανθρώπινο πρόσωπο της φυλακής αλλά ταυτόχρονα και το πιο αμείλικτο. Μας δείχνει πως η ζωή μετά τη φυλακή μπορεί να είναι ακόμα δυσκολότερη από τη ζωή εντός αυτής, καθώς η επανένταξη σαν διαδικασία είναι πολύ πιο εύκολη στα λόγια παρά στην πράξη, με αποτέλεσμα οι κρατούμενες να οδηγούνται συχνά σε δευτερογενή εγκληματικότητα. Μας δείχνει επίσης πως, παρ’ όλες τις τυχόν καλές προθέσεις της διεύθυνσης να προσφέρει μια καλή ζωή στους φυλακισμένους, τα γραφειοκρατικά κολλήματα υψώνονται σαν τοίχος στο μονοπάτι για τη βελτίωση του σωφρονιστικού συστήματος.

Ενδιαφέρον sub- plot αποτελεί ο queer friendly μανδύας που φοράει η σειρά, παρουσιάζοντας τη γυναικεία σεξουαλικότητα όχι υπό το male gaze των αρσενικών πρωταγωνιστών, αλλά αυτή τη φορά κυρίως μέσα από τις ιστορίες λεσβιακών ζευγαριών. Οι -πολύ αυθεντικές- σεξουαλικές σκηνές παρουσιάζουν το σεξ και τον έρωτα δίχως φόβο, απογυμνωμένο από το αποστειρωτικό χολιγουντιανό φίλτρο, θίγοντας πτυχές της γυναικείας απόλαυσης που σπάνια πραγματεύονται οι mainstream νετφλιξο-σειρές.

2. Miracle in cell no. 7 (7. Kogustaki Mucize)

Το τουρκικής παραγωγής αυτό αριστούργημα το πήρε το μάτι μου μια βραδιά καραντίνας μέσα στο χάος προτάσεων του Netflix, και μπορώ να πω με ασφάλεια πως σκοράρει πολύ ψηλά στη λίστα με τις αγαπημένες μου ταινίες. Το θαύμα στο κελί νούμερο 7 είναι επίσης μια υπέροχη, ανεπιτήδευτη, συγκλονιστική ιστορία αγάπης μεταξύ μιας κόρης κι ενός πατέρα.

Ο αξιολάτρευτος Memo, μπαμπάς της 6χρονης Όβα, πάσχει από νοητική στέρηση, με τη διανοητική του κατάσταση να είναι εφάμιλλη εκείνης ενός μικρού παιδιού. Η κόρη του είναι όλος του ο κόσμος , κι εκείνος όλος ο δικός της. Η σχέση τους, παρότι παράδοξη, καθώς πνευματικά είναι συνομήλικοι, είναι μεστή αγάπης, παιχνιδιού και αλληλοφροντίδας, και μοιάζουν να ζουν ευτυχισμένοι στο μικρόκοσμό τους.

Όλα αυτά σταματάνε απότομα μια μέρα που συμβαίνει το αδιανόητο: o Memo βρίσκεται κατηγορούμενος για μια δολοφονία που ποτέ δε διέπραξε. Κι όλα αυτά επειδή βρέθηκε στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή, αποτελώντας τον τέλειο στόχο και μη μπορώντας να λογοδοτήσει στην δικαιοσύνη όπως ένα νευροτυπικό άτομο.

Μέσα από τα απάνθρωπα βασανιστήρια στα οποία υπόκειται στη φυλακή από δεσμοφύλακες και συγκρατούμενους του, και αντιμετωπίζοντας παράλληλα τον κίνδυνο να πάρει τη θανατική ποινή, ο Memo δε μπορεί να διακρίνει τίποτα άλλο πέρα από τον πόνο που του προκαλεί η έλλειψη της κόρης του, στην οποία έχει απαγορευτεί κάθε επίσκεψη μέχρι να οριστεί η δικάσιμος.

Ίσως αυτή η ταινία βρίσκεται σε λάθος λίστα, καθώς, παρ’ όλη την οργή που νιώθει ο θεατής για το σωφρονιστικό σύστημα που στέκεται ανάλγητο απέναντι στους πιο αδύναμους συνανθρώπους μας, είναι γλυκιά σαν ζάχαρη και σε γεμίζει αγάπη και τρυφερότητα. Προσπαθώντας να αποφύγω τα spoilers θα κατακλειδώσω εδώ, υποσχόμενη δακρύων από τα πρώτα 15 λεπτά της ταινίας καθώς κι ενός δυνατού, βαθιά ανθρώπινου plot twist.

3. Midnight Express

Δεδομένου ότι είμαι από εκείνους τους ελάχιστους που δεν έχει τύχει να δουν το Πράσινο Μίλι, και θέλοντας να συμπεριλάβω μια κλασική ταινία στη λίστα μου, δε μπορούσα παρά να μιλήσω για το Εξπρές του Μεσονυχτιού.

Ελάχιστα είναι αυτά που δεν έχουν ειπωθεί σχετικά, οπότε δε θα μακρηγορήσω· εκτυλισσόμενο και πάλι στα πλαίσια της ιδιαίτερα σκληρής τουρκικής δικαιοσύνης, και βασιζόμενο σε αληθινή ιστορία, το Εξπρές του Μεσονυχτιού μας δείχνει τι γίνεται όταν ένας ξένος παρανομεί σε άγνωστα εδάφη, και μας βάζει στη διαδικασία να σκεφτούμε το πόσο σχετική και καθόλου τυφλή μπορεί να είναι η δικαιοσύνη.

Η διακίνηση χασίς, για την οποία κατηγορείται ο Αμερικάνος Μπιλ Χέιζ κατά τη δεκαετία του 70’, μπορεί τότε ν’ αποτελούσε ήδη πλημμέλημα στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, ωστόσο στα τουρκικά εδάφη ο πρωταγωνιστής μας έρχεται αντιμέτωπος μιας εξαιρετικά δυσανάλογης για το έγκλημα που διέπραξε ποινής.

Η μιζέρια και η δυστυχία που βιώνει ο κρατούμενος στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης δημιουργούν έναν κόμπο στο στομάχι του θεατή, καθώς ο σκηνοθέτης καταφέρνει να απαθανατίσει χωρίς καμία ωραιοποίηση την αθλιότητα του περιβάλλοντος χώρου, βάζοντας μας εύκολα στη θέση του εξαιρετικά άτυχου Αμερικάνου που προσπαθεί ματαίως κι επί χρόνια να μεταφέρει τις διεκδικήσεις του στην τουρκική δικαιοσύνη.

4. Unbelievable

Αυτή η μίνι σειρά-διαμαντάκι του Netflix με τον απόλυτα περιγραφικό τίτλο, κι επίσης βασισμένη σε πραγματική ιστορία, χτυπάει στην καρδιά του φεμινιστικού κινήματος και μας εξηγεί τι σημαίνει victim blaming και πως ο βιασμός δεν είναι απλά ένα έγκλημα αλλά εντάσσεται σε μια γενικότερη κουλτούρα που τον κανονικοποιεί, ξεπλένοντας εγκλήματα και βάζοντας τα θύματα στη θέση του θύτη,

Ξεφεύγοντας λοιπόν από το σωφρονιστικό σύστημα, η σειρά αυτή κάνει λόγο για τα κακώς κείμενα που έρχεται να αντιμετωπίσει το θύμα στα δικαστήρια, στους δρόμους, στα αστυνομικά τμήματα.

Όλα ξεκινάνε όταν η Κέιτλιν Ντέβερ πέφτει θύμα βιασμού μέσα στο ίδιο της το σπίτι. Οι θολές εικόνες που συνοδεύουν την τραυματική αυτή ανάμνηση, δίνουν στην αστυνομία πάτημα να διαστρεβλώσει τη μαρτυρία της νεαρής γυναίκας και να την κάνει να αναρωτιέται κι η ίδια αν τα φαντάστηκε όλα αυτά.

Η υπόθεση κλείνει μ’ εκείνη να υπογράφει υπό μεγάλη πίεση την ομολογία της για ψευδή κατάθεση, ωστόσο η ιστορία δε τελειώνει εκεί. Χρόνια μετά, μια ντετέκτιβ, προσπαθώντας να εξιχνιάσει την υπόθεση ενός «serial rapist», ανακαλύπτει πως υπάρχει ένα κοινό μοτίβο μεταξύ του τότε βιασμού και εκείνων που λαμβάνουν χώρα στο παρόν της ιστορίας.

Ακροβατώντας μεταξύ αστυνομικού θρίλερ και κοινωνικού δράματος, η σειρά είναι ίσως το μόνο κινηματογραφικό δημιούργημα που χρειάζεται να παρακολουθήσει κάποιος για να καταλάβει την ιδιαιτερότητα με την οποία αντιμετωπίζονται τα σεξουαλικά εγκλήματα από τη δικαιοσύνη, και για ποιόν λόγο σύσσωμο το φεμινιστικό κίνημα ζητάει την απενοχοποίηση της γυναικείας σεξουαλικότητας και την ποινικοποίηση των εγκληματιών γενετήσιας ελευθερίας. Ναι, συνδέονται και ναι, το διακύβευμα επεκτείνεται κατά πολύ εκτός δικαστικής αίθουσας.

5. When they see us

Η τελευταία σειρά ίσως συζητήθηκε όσο καμία άλλη μίνι σειρά των τελευταίων χρόνων, καθώς σκιαγραφεί, με τρόπο σχεδόν δημοσιογραφικό, το χρονικό μιας άδικης καταδίκης και φυλάκισης πέντε αφροαμερικάνων εφήβων που έπεσαν θύματα του τυφλού ρατσισμού του αμερικάνικου δικαστικού συστήματος, στα τέλη της δεκαετίας του 80’.

Βασισμένη κι αυτή, όπως μαντεύετε, σε πραγματική ιστορία, η σειρά ακολουθεί πιστά το πως από το πουθενά, υπό την πίεση διεφθαρμένων εισαγγελέων που διαστρεβλώνουν στοιχεία και φυτεύουν κάποια άλλα, ένα τσούρμο έφηβοι βρέθηκαν κατηγορούμενοι για τον βιασμό και την απόπειρα δολοφονίας μιας γυναίκας στο Central Park της Νέας Υόρκης.

Το mind manipulation στο οποίο τους υποβάλλει, από το αυτόφωρο κιόλας, η αστυνομία, τους αναγκάζει να στραφούν ο ένας εναντίον του άλλου και να ομολογήσουν για ένα έγκλημα που ποτέ δεν έκαναν, υπό την ελπίδα ότι το σύστημα θα τους εξασφαλίσει ευνοϊκότερη ποινή.

Το συγκλονιστικό δράμα συμπυκνώνεται σε τέσσερα μόλις επεισόδια και αποκαλύπτει πως, σε μια χώρα όπου ο Donald Tramp, μέσα σ’ ένα ρατσιστικό παραλήρημα, δηλώνει δημοσίως πως η θανατική ποινή πρέπει να επανέλθει, οι οικογένειες αυτών των παιδιών παλεύουν με τέρατα προκειμένου να εξασφαλίσουν έστω μια δίκαια δίκη.

Σίγουρα μια σειρά που οφείλουμε να δούμε, αν, ακόμα και μετά τις παγκόσμιες πορείες για τον George Floyd, έχουμε ακόμα δυσκολίες στο να καταλάβουμε γιατί #blacklivesmatter και ποιο το υπόβαθρο πίσω από το κοινωνικό κίνημα.

Ντορίνα Παπαγεωργίου