Κομισιόν και εθνικές κυβερνήσεις, δημόσια διοίκηση και κρίσιμες υποδομές: η Ευρώπη είναι δεμένη χειροπόδαρα στο άρμα του αμερικανικού γίγαντα του λογισμικού. Η έρευνα του Investigate Europe σε 12 χώρες απέδειξε πως το κόστος του εγκλωβισμού δεν είναι απλώς οικονομικό. Οπως φάνηκε και με την τελευταία κυβερνοεπίθεση, η εξάρτηση από τη Microsoft απειλεί την εθνική κυριαρχία και την ασφάλεια της Ευρώπης.
Τo 2003, ο (τότε) δήμαρχος Μονάχου Κρίστιαν Ούντε και ο ιδρυτής και (τότε) πρόεδρος της Microsoft Μπιλ Γκέιτς είχαν ένα σύντομο τετ-α-τετ στο περιθώριο ενός συνεδρίου στην Καλιφόρνια.
■ «Γιατί το κάνετε αυτό;» ρώτησε ο Γκέιτς τον Ούντε. Αναφερόταν στην απόφασή του Δήμου Μονάχου να απαγκιστρωθεί από τη Microsoft και να δοκιμάσει λογισμικό ανοιχτού κώδικα.
■ «Για να κερδίσουμε την ελευθερία μας!», απάντησε ο Ούντε.
■ «Ελευθερία από τι;»
■ «Από σένα!»
Δεκατρία χρόνια μετά, o Μπιλ Γκέιτς θα απαντούσε στον Ούντε πως γελάει καλύτερα όποιος γελάει τελευταίος: Ας λένε πολλοί τη Microsoft δεινόσαυρο (ιδίως λόγω της ανόδου πιο φρέσκων ανταγωνιστών όπως η Google). Η εταιρεία του Ρέντμοντ της Ουάσινγκτον, έδρα της Microsoft, είναι ο απόλυτος παγκόσμιος κυρίαρχος με πωλήσεις 85 δισ. δολαρίων τον χρόνο.
Η έρευνα του Investigate Europe σε 12 χώρες έδειξε πως ο δημόσιος τομέας στην Ευρώπη βρίσκεται σε κατάσταση «lock-in» (εγκλωβισμού). Κυβερνήσεις και δήμοι, δημόσια διοίκηση και -το κυριότερο- κρίσιμες υποδομές (στην ενέργεια και την ύδρευση, τις τηλεπικοινωνίες και τα δίκτυα, την υγεία και την παιδεία) χρησιμοποιούν σχεδόν αποκλειστικά το λειτουργικό Windows και τα προγράμματα γραφείου Office, οδηγώντας σε μια διπλή εξάρτηση: εξάρτηση από έναν και μόνον προμηθευτή και εξάρτηση από ένα λογισμικό «κλειστό», σε αντίθεση δηλαδή με το ανοιχτό/ελεύθερο λογισμικό.
Το Investigate Europe απευθύνθηκε στη Microsoft, τόσο στα κεντρικά της Ευρώπης όσο και σε κατά τόπους εθνικά παραρτήματα, αλλά η εταιρεία αρνήθηκε να κάνει οποιοδήποτε σχόλιο.
Οταν ο Bill συνάντησε τον Κώστα Καραμανλή
Για να ξετυλίξουμε το κουβάρι της ευρωπαϊκής εξάρτησης, αρκεί να γυρίσουμε πίσω στον Ιανουάριο του 2008 και σε μια ιστορική φωτογραφία στο Μέγαρο Μαξίμου. Ο Μπιλ Γκέιτς, πρόεδρος της Microsoft, δίνει το χέρι στον πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή. Οι δυο τους γιορτάζουν τη «στρατηγική» συμφωνία ελληνικού κράτους και Microsoft ως μέγα success story: έκπτωση στις άδειες λογισμικού, δωρεάν software στα σχολεία, ώθηση στην καινοτομία, έμφαση στην κυβερνοασφάλεια. Στη Βουλή, αντιθέτως, όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης (από την Αριστερά ώς την Ακρα Δεξιά περνώντας από το Κέντρο) καταδικάζουν τη σύμβαση ως «αποικιοκρατική».
Πιο ψύχραιμα ο καθηγητής Διομήδης Σπινέλλης, μετέπειτα γενικός γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων, είχε εκτιμήσει πως «το σχέδιο νόμου δεσμεύει μακροπρόθεσμα τη χώρα στην προνομιακή μεταχείριση και υιοθέτηση των τεχνολογιών της Microsoft». Οι εναλλακτικές επιλογές των ανοικτών προτύπων και του λογισμικού ανοικτού κώδικα «θα είχαν χαμηλότερο κόστος, ενώ θα ενίσχυαν την τεχνολογική ανάπτυξη και αυτοδυναμία των ελληνικών επιχειρήσεων και γενικότερα της Ελλάδας».
«Σαν να αγοράζεις το ίδιο αυτοκίνητο εφ’ όρου ζωής»
Η ελληνική συμφωνία με τη Micorosft δεν ανανεώθηκε – η εξάρτηση βέβαια του Δημοσίου συνεχίστηκε. Παρόμοιες συμφωνίες έχουν υπογραφεί (και τελούν ακόμη εν ισχύι) ανάμεσα στη Microsoft και κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη, παρακάμπτοντας τους δημόσιους διαγωνισμούς. Ο Ολλανδός δικηγόρος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γκρόνιγκεν, Ματιέ Πάπστ, λέει πως αυτές οι συμφωνίες «παραβιάζουν τον ισχύοντα ευρωπαϊκό νόμo».
Αλλά και να ήθελαν τα κράτη να απαγκιστρωθούν από τη Microsoft, κάτι τέτοιο είναι πολύ δύσκολο εξαιτίας του lock-in, της εξάρτησης δηλαδή που δημιουργεί η χρήση των προϊόντων της αμερικανικής εταιρείας. Ο Σουηδός μηχανικός υπολογιστών Μπιορν Λούντελ μάς λέει: «Είναι σαν να ‘σαι υποχρεωμένος να αγοράζεις το ίδιο αυτοκίνητο εφ’ όρου ζωής!».
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Κομισιόν (έκθεση «Against Lock-in», 2012) ο εγκλωβισμός της δημόσιας διοίκησης στο κλειστό λογισμικό (όχι μόνο της Microsoft) «οδηγεί σε υψηλότερες τιμές» και «σε απώλειες ύψους 1 δισ. € τον χρόνο για το Δημόσιο».
Σε αυτή την έρευνα ακούσαμε συχνά τους συνομιλητές μας απ’ όλη την Ευρώπη να μιλούν για «υποδούλωση» και «απελευθέρωση», για «εξάρτηση» και «εθνική κυριαρχία», για «αποικιοκρατία» και «αυτοδιάθεση» – λέξεις που συνήθως αφορούν την ετεροβαρή σχέση ενός μικρού κράτους με ένα μεγάλο. Και όμως εδώ περιγράφουν τη σχέση μιας ολόκληρης ηπείρου και μιας εταιρείας.
Ο Μίκαελ Βάιντνερ, διευθυντής του Ινστιτούτου Φραουνχόφερ, του μεγαλύτερου ερευνητικού φορέα της Γερμανίας, εξηγεί: «Αν η Ε.Ε. θέλει να είναι κυρίαρχη, πρέπει να μπορεί να τεστάρει την τεχνολογία υπολογιστών που χρησιμοποιεί, να έχει δηλαδή πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα. Αλλιώς, δεν υπάρχει ψηφιακή κυριαρχία». Αλλά στα προϊόντα τύπου Microsoft αυτό δεν είναι εφικτό. Αυτό σημαίνει κλειστός κώδικας άλλωστε.
Προσπαθώντας να λειάνει τη δυσπιστία απέναντι στο κλειστό λογισμικό, η Microsoft συνέστησε το «Κέντρο Διαφάνειας» στις Βρυξέλλες, προσκαλώντας τις αρχές της Ε.Ε. και των κρατών-μελών να εξετάσουν επί τόπου τον κώδικά της. Οι ειδικοί του γερμανικού BSI (Ομοσπονδιακό Γραφείο για την Ασφάλεια Πληροφοριών) επισκέφτηκαν το Κέντρο Διαφάνειας μα έφυγαν άπρακτοι, κρίνοντας ότι η πρόσβαση δεν είναι διόλου επαρκής…
Ο Γερμανός ευρωβουλευτής των Πρασίνων Γιαν Φίλιπ Αλμπρεχτ, προειδοποιεί: «Οσο οι αρχές δεν είναι σε θέση να ελέγξουν το λογισμικό, η Ευρώπη θα γίνει ψηφιακή αποικία».
Κομισιόν: «Δεν μπορούμε χωρίς τη Microsoft»
Και η Ευρωπαϊκή Ενωση τι κάνει; To 2012, η επίτροπος για την Ψηφιακή Ατζέντα, Νεέλι Κρόος, κάλεσε τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν την τεχνολογία του ανοιχτού κώδικα ώστε να απεξαρτηθούν από τους προμηθευτές κλειστού λογισμικού.
Πέντε χρόνια μετά ο δημόσιος τομέας στην Ευρώπη συνεχίζει να είναι το ίδιο αιχμάλωτος. Σε συνέντευξή της με το Investigate Europe, η γενική διευθύντρια της DG DIGIT της Κομισιόν Γκέρτρουντ Ινγεκσταντ παραδέχτηκε: «Δεν μπορούμε χωρίς τη Microsoft».
Κάν’ το όπως το CERN και η… Siemens
Εχει δίκιο η αξιωματούχος των Βρυξελλών; Μήπως δεν υπάρχει εναλλακτική; Υπάρχει ζωή μετά τα Windows και το Office;
Κόντρα σε ό,τι νομίζουν πολλοί, «ο ανοιχτός κώδικας έχει πλέον καθιερωθεί ως πρότυπο τόσο στην επιστήμη όσο και στην οικονομία», λέει ο Ματίας Κίρσνερ, πρόεδρος του FSFE (Ευρωπαϊκό Ιδρυμα για το Ελεύθερο Λογισμικό), από τα smartphones ώς τους υπερυπολογιστές.
Κορυφαία πανεπιστήμια και ερευνητικοί φορείς αντί για Windows χρησιμοποιούν ανοιχτό κώδικα όπως το Linux. Το CERN, ο σημαντικότερος ερευνητικός φορέας στην Ευρώπη, και δη δημόσιος, χρησιμοποεί το Cent0S (παραλλαγή του Linux). Ο διεθνής διαστημικός σταθμός (ISS) μετέφερε το 2013 μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων του από τα Windows στο Linux. Και η ίδια η NASA μέσα από ειδική ιστοσελίδα της μοιράζεται με το κοινό εφαρμογές ανοιχτού κώδικα.
Αναλόγως, στον πιο κλειστό κόσμο της οικονομίας, πολυεθνικές όπως η Siemens και η IBM χρησιμοποιούν τεχνολογία ανοιχτού κώδικα.
Επιχείρηση «Ελεύθερη Αμυνα»
Το Investigate Europe κατέγραψε περιπτώσεις δημοσίων φορέων και υπηρεσιών σε όλη την Ευρώπη (Βέλγιο, Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Νορβηγία, Πολωνία, Πορτογαλία) που σαν άλλα γαλατικά χωριά αντιστέκονται στη λογική της ψηφιακής αποικίας. Οπως στη Βαλονία (γαλλόφωνο Βέλγιο) όπου η πλειονότητα των πόλεων χρησιμοποιεί πλέον ανοιχτό κώδικα. Ή στην Ιταλία, όπου οι Ενοπλες Δυνάμεις μετοίκησαν από το Office της Microsoft στο LibreOffice, ένα πρόγραμμα open source. Η επιχείρηση με τον τίτλο «Ελεύθερη Αμυνα» έχει στόχο της ώς το 2020 100.000 επιτραπέζιοι υπολογιστές να χρησιμοποιούν το LibreOffice.
Βαυαρικές διαπλοκές
Πρόκειται όμως για νησίδες στον ωκεανό. Ακόμα και το πείραμα του Μονάχου, που τόσο είχε εξοργίσει τον Μπιλ Γκέιτς, είναι σήμερα υπό αναίρεση. Το 2003 η πόλη λάνσαρε το νέο λειτουργικό της σύστημα LiMux (Linux + Μόναχο), και παρά το υψηλό κόστος της μετάβασης (70 εκατ. ευρώ), ήδη από τα επτά πρώτα χρόνια είχε εξοικονομήσει 11 εκατομμύρια. Μέχρι που η πολιτική (πολιτικάντικη) συγκυρία αποδείχτηκε πιο ισχυρή.
Για να εκλεγεί ο νέος Σοσιαλδημοκράτης δήμαρχος παζάρεψε με το CSU (Χριστιανοκοινωνική Ενωση) και η ώσμωση CSU-Microsoft δεν είναι μυστικό. (Για παράδειγμα, η Ντοροτέ Μπελτς, πρώην αντιπρόεδρος της Microsoft στην Ευρώπη, είναι τώρα πρώτης γραμμής στέλεχος του CSU.) Εκτιμάται ότι το πολιτικό παζάρι περιελάμβανε την επιστροφή του δήμου στην αγκαλιά της Microsoft. Πώς όμως έγινε αυτό; «Τεχνοκρατικά»: Ο δήμος ανέθεσε μελέτη σκοπιμότητας στην εταιρεία Accenture – εταιρεία την οποία τo 2016 η Microsoft ανακήρυξε για 9η συνεχόμενη χρονιά «εταίρο της χρονιάς»! Ως εκ θαύματος η Accenture έκρινε ότι το Μόναχο πρέπει να επιστρέψει στη Microsoft.
Μυστική απόδραση της Gendarmerie
Στη Γαλλία η Gendarmerie Nationale («Εθνική Χωροφυλακή») από το 2008 ώς το 2014 μετέφερε 70.000 υπολογιστές της από τα Windows στο Linux, εξοικονομώντας 20 εκατ. ευρώ. Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι πως υπό τον φόβο του σαμποτάζ (!) από τη Microsoft, οι υπεύθυνοι της Χωροφυλακής κράτησαν τη μετάβαση μυστική. Εσωτερικό σημείωμα αναφέρει πως «η επιλογή του Linux ενδεχομένως να ιδωθεί από τη Microsoft ως απειλή ενάντια στο μονοπώλιό της» οδηγώντας σε «στοχευμένες ενέργειες για να αποτραπεί ή να δυσφημιστεί η πολιτική της Gendarmerie Nationale». Η μετάβαση αποφασίστηκε να γίνει «χωρίς καμία δημοσιότητα» παρά μόνον «όταν η διαδικασία καταστεί μη αναστρέψιμη».
Πηγή στη γαλλική Χωροφυλακή (δηλ. στη στρατιωτική αστυνομία της 2ης μεγαλύτερης χώρας της Ε.Ε.!) εκμυστηρεύτηκε στο Investigate Europe πως ακόμη και μετά την ολοκλήρωση της μετάβασης οι αξιωματικοί βρίσκονται «υπό συνεχή πίεση» να επιστρέψουν στη Microsoft…
Το ΣΔΟΕ, υπεργολάβος της Microsoft;
Ο φόβος των αξιωματικών της γαλλικής Χωροφυλακής παραπέμπει στις τακτικές FUD. FUD είναι το τρίπτυχο «Φόβος, Αβεβαιότητα, Αμφιβολία» (αρχικά των λέξεων Fear, Uncertainty, Doubt). Τη δεκαετία του ’70 αφορούσε εμπορικές πρακτικές της IBM αλλά από τη δεκαετία του ’80 και κυρίως του ’90 συνδέθηκε με τη Microsoft.
Συχνά, όταν οι άλλες μέθοδοι αποτύχουν, επιστρατεύεται η απειλή της πειρατείας. Κάτι ανάλογο συνέβη στη χώρα μας για σειρά ετών. Από το 2005 το ΣΔΟΕ έστελνε ερωτηματολόγια προς χιλιάδες ελληνικές επιχειρήσεις ζητώντας τους τιμολόγια αγοράς για το λογισμικό που χρησιμοποιούσαν. Στόχος η πάταξη της πειρατείας λογισμικού. Το 2008, λίγο μετά την υπογραφή της σύμβασης με τη Microsoft, η πίεση αυξήθηκε κατακόρυφα, οδηγώντας στο εξής παράδοξο: ένα χρόνο πριν από το ξέσπασμα της κρίσης χρέους, και ενώ ο μηχανισμός είσπραξης δημόσιων εσόδων επί Ν.Δ. κατέρρεε, το ελληνικό κράτος έδειχνε υπερβάλλοντα ζήλο να κάνει εισπράξεις για λογαριασμό μιας πολυεθνικής από την Πολιτεία της Ουάσινγκτον…
Αύριο: Πώς η Microsoft διεισδύει σε χιλιάδες σχολεία όλου του κόσμου (ανάμεσά τους και στα ελληνικά) προβάλλοντας το αγγελικό πρόσωπο της εταιρείας που χαρίζει το λογισμικό της σε εκατομμύρια μαθητές και εκπαιδευτικούς.
Την έρευνα έκαναν για το Investigate Europe οι Ινγκεμποργκ Ελίασεν (Νορβηγία), Ελίσα Ζιμάντκε (Γερμανία), Νικόλας Λεοντόπουλος (Ελλάδα), Μαρία Ματζόρε (Ιταλία), Λεϊλά Μινιάνο (Γαλλία), Κρίνα Μπόρος (Ρουμανία / Βρετανία), Πάουλο Πένια (Πορτογαλία), Χάραλντ Σούμαν (Γερμανία), Βόιτσεκ Τσίεζλα (Πολωνία).
Εκτός από την «Εφημερίδα των Συντακτών», η έρευνα δημοσιεύεται παράλληλα από τους εταίρους του Investigate Europe σε όλη την Ευρώπη: Der Tagesspiegel (Γερμανία), Marianne (Γαλλία), Computer Weekly (Βρετανία), Il Fatto Quotidiano (Ιταλία), Publico (Πορτογαλία), EU Observer (Βέλγιο), Aftenbladet και Bergens Tidende (Νορβηγία), Newsweek Polska (Πολωνία), De Standaard (Βέλγιο), Falter (Αυστρία), Handelszeitung (Ελβετία), Investigace.cz (Τσεχία).
