Συχνά, μπορεί να ακούγονται απόψεις σύμφωνα με τις οποίες η Ελλάδα είναι μια χώρα βαθιά συντηρητική καθώς ενώ μπορεί να ενστερνίζεται προοδευτικές αντιλήψεις στα “λόγια”, όμως όταν έρχεται η ώρα της πράξης, τις απορρίπτει. Η Κάπα Research, εκπόνησε για τον μήνα Οκτώβρη μια έρευνα κοινού με τίτλο “Ο φιλελευθερισμός στην Ελλάδα, σήμερα:
Ζούμε σε μια φιλελεύθερη χώρα;”.
Στην προσπάθειά της η εταιρία ερευνών να βρει απαντήσεις σε αυτό το δύσκολο ερώτημα έθεσε ερωτήσεις στο κοινό, ώστε να συγκεντρώσει τις απόψεις των Ελλήνων για θέματα όπως τα δικαιώματα των φύλων, η σχέση τους με την θρησκεία και οι αντιλήψεις που επικρατούν για τους μετανάστες. Εμείς απομονώσαμε τις απαντήσεις που μας ενδιαφέρουν ώστε να βγάλουμε κάποια πρώτα συμπεράσματα σχετικά με το δικό μας ερώτημα.
Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς
Στο παραπάνω γράφημα αποτυπώνεται ο βαθμός εμπιστοσύνης που δείχνουν οι ερωτηθέντες στους θεσμούς της χώρας. Αξιοσημείωτο είναι πως θεσμοί όπως αυτοί των πολιτικών κομμάτων ή των ΜΜΕ, βρίσκονται πολύ χαμηλά στην εμπιστοσύνη του κοινού. Αντίθετα, θεσμοί όπως η κυβέρνηση (ως θεσμός), η προεδρία της δημοκρατίας (ως θεσμός και πάλι), το ΕΣΥ αλλά και ο στρατός κατακτούν τις πρώτες θέσεις στην εμπιστοσύνη των ερωτηθέντων. Θα μπορούσε κανείς να ερμηνεύσει τα ποσοστά αυτά υπό το πρίσμα της ιδιαίτερης συγκυρίας που ζούμε. Ο κορωνοϊός έχει αναδείξει την ανάγκη ύπαρξης ενός ισχυρού δημόσιου συστήματος υγείας, ο θεσμός της κυβέρνησης είναι αυτός που καλείται να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να προστατέψει τους πολίτες, ενώ ο στρατός είναι αυτός που καλείται να διαχειριστεί την έκρυθμη κατάσταση των τελευταίων μηνών σε σχέση με τα ελληνοτουρκικά.
Ελλιπής εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ
Όσον αφορά τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, όπως αποτυπώνεται και στο γράφημα, το 94% των ερωτηθέντων προτιμά να διασταυρώνει τις πληροφορίες του πριν εκλάβει μια είδηση ή πληροφορία ως αληθή.
Σήμερα, οι περισσότεροι (43%) επιλέγουν να ενημερώνονται από ενημερωτικές ιστοσελίδες ή blogs, αφήνοντας πίσω την τηλεόραση, που βρίσκεται στην 2η θέση. Όσον αφορά την προτίμηση τους να απαγορεύεται η δημοσίευση απόψεων που ευρύτερα θεωρούνται ως αβάσιμες, λανθασμένες ή επικίνδυνες, το 52% απάντησε πως πρέπει να απαγορεύονται ειδικά όταν αναδεικνύονται απόψεις που οδηγούν στη βία, ξενοφοβικές/ρατσιστικές απόψεις και αντιδημοκρατικές απόψεις.
Ωστόσο, η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων θεωρεί πως τα ΜΜΕ είναι ελεγχόμενα, όπως επίσης και ότι αυτό είναι ένα παραδοσιακό φαινόμενο στην Ελλάδα.
Θετικές οι αντιλήψεις για την ελληνική αστυνομία
Όσον αφορά την λειτουργία της αστυνομίας στην Ελλάδα, το 57% την βλέπει θετικά ή μάλλον θετικά, έναντι του 43% που έχει αρνητική άποψη. Ακόμη, σχεδόν το μισό των ερωτηθέντων θεωρούν πως η ελληνική αστυνομία κινείται μέσα στα όρια του Νόμου και δεν ασκείται υπέρμετρη βία από την πλευρά των αστυνομικών, ενώ μόλις το 34% πιστεύει το αντίθετο.
Και ελεύθερη αγορά και κρατικός παρεμβατισμός
Παρότι οι περισσότεροι θεωρούν πως ένα οικονομικό σύστημα το οποίο βασίζεται περισσότερο στην ελεύθερη αγορά είναι καλύτερο (54%), θεωρούν ιδιαίτερα σημαντικό τον κρατικό παρεμβατισμό για να μπορέσει να υπάρξει μια σταθερότητα στην οικονομική ανάπτυξη, ενώ δεν εμπιστεύονται ιδιαίτερα τον “αυτορρυθμιζόμενο” χαρακτήρα της ελεύθερης αγοράς. Ακόμη, οι περισσότεροι έχουν σχηματίσει μια κακή εικόνα για τις τράπεζες, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας.
Θρησκεία
Σημαντικό είναι το ποσοστό των ερωτηθέντων, για τους οποίους η πίστη και η θρησκεία επηρεάζουν τις απόψεις που έχουν για τον κόσμο, την ιδεολογία και τον τρόπο ζωής τους. Ωστόσο, το 62% πιστεύουν πως η κεντρική πολιτική κατεύθυνση της χώρας πρέπει να είναι πλήρως ανεξάρτητη από κάθε θρησκεία. Ακόμη, ένα σημαντικό ποσοστό πιστεύει πως οι θρησκευτικές αξίες των Ελλήνων πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στη χάραξη πολιτικής αλλά να μην την καθορίζουν.
Ενώ οι παραπάνω αντιλήψεις θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι προοδευτικές, τα παραπάνω γραφήματα, αλλάζουν τα δεδομένα. Μπορεί οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες να μην είχαν πρόβλημα να χτιστεί ένας καθολικός ναός στην γειτονία τους, ωστόσο δεν ίσχυε το ίδιο και για ένα ένα τζαμί. Η συγκεκριμένη απάντηση θα μπορούσε να ερμηνευθεί υπό το πρίσμα μιας γενικότερης άρνησης αποδοχής της θρησκείας του Ισλάμ και των πολιτισμικών χαρακτηριστικών της, από την πλευρά της ελληνικής κοινωνίας.
Αποδοχή της ομοφυλοφιλίας, αλλά αντίθετοι στην υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια
Όσον αφορά τις αντιλήψεις που επικρατούν για τα κοινωνικά εμπόδια που πρέπει ή όχι να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες, οι ερωτηθέντες διχάζονται, ωστόσο η παραδοσιακή αντίληψη που θέλει τον άντρα να βγάζει περισσότερα χρήματα από την σύζυγό του φαίνεται να ανατρέπεται, καθώς η πλειοψηφία των ερωτηθέντων απάντησε πως δεν θα είχαν πρόβλημα αν η γυναίκα τους βγάζει περισσότερα χρήματα από εκείνους (93%). Ακόμη, όσον αφορά την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας, το 71% θεωρεί πως η ομοφυλοφιλία πρέπει να είναι αποδεκτή από την κοινωνία. Στο σημείο αυτό όμως εμφανίζεται ένα ακόμα παράδοξο: Παρόλο που το 90% θεωρεί πως οι ομοφυλόφιλοι πρέπει να έχουν ίσα δικαιώματα με τους υπόλοιπους πολίτες, οι περισσότεροι είναι κατά ή μάλλον κατά στο θέμα της υιοθεσίας παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια. Να θυμίσουμε πως η Ελλάδα σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της EIGE κατατάσσεται πρώτη από της χώρες της Ε.Ε. ως προς την ύπαρξη έμφυλων ανισοτήτων.
Μήπως οι μετανάστες μας “ενοχλούν” μέχρι να αφομοιωθούν;
Οι μετανάστες που είχαν έρθει στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1990, κατά κύριο λόγο εξαιτίας της διάλυσης της ΕΣΣΔ και των οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζαν στις χώρες τους, ήταν μια κατάσταση πρωτόγνωρη τότε για την Ελλάδα. Τα φαινόμενα ρατσισμού, αλλά και οικονομικής εκμετάλλευσης των ανθρώπων αυτών συνέχιζαν να γίνονται αισθητά μέχρι και τα μισά της δεκαετίας του 2000, καθώς τότε σιγά σιγά οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να αφομοιώνονται στην ελληνική κοινωνία, να αποκτούν τις δουλειές τους και να είναι ανεξάρτητοι. Τα μεταναστευτικά ρεύματα της τελευταίας δεκαετίας, έχουν εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά, καθώς το μεταναστευτικό αποτελεί ένα παγκόσμιο φλέγον ζήτημα. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους εγκλωβίζονται στην χώρα μας, στην προσπάθειά τους να φύγουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπου θα μπορέσουν να έχουν μια καλύτερη ζωή. Σίγουρα είναι πολύ περισσότεροι από αυτούς που είχαν έρθει στην Ελλάδα την δεκαετία του ’90 και σίγουρα το ελληνικό κράτος πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο ώστε να εξισορροπήσει την κατάσταση, παρόλα αυτά και τότε, όπως και τώρα ο ρατσισμός και ο φόβος για το διαφορετικό βρίσκονται στο επίκεντρο.
Ούτε δεξιά, ούτε αριστερά: Οι Έλληνες στηρίζουν “Κέντρο”
Η επιλογή του κέντρου ως η δημοφιλέστερη πολιτική ιδεολογία, μπορεί να ερμηνευθεί ως μια επιθυμία των ερωτηθέντων να μην συνδέσουν την απάντησή τους με τον αυτοπροσδιορισμό κάποιου από τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα ή και με τις προγραμματικές τους θέσεις. Ακόμη, η επιλογή “κέντρο”, χωρίς κάποιον προσδιορισμό (είτε κεντροδεξιό είτε κεντροαριστερό) ίσως να είναι μια ασφαλής λύση, για τις περιπτώσεις που οι ερωτηθέντες δεν γνωρίζουν είτε δεν μπορούν να διατυπώσουν με ακρίβεια σε ποια πολιτική ιδεολογία βρίσκονται πιο κοντά.
Ο κορωνοϊός, η πανδημία, και ο φιλελευθερισμός
Το παρακάτω γράφημα δείχνει πως υπάρχει μια πτωτική τάση της προτίμησης του κοινού για τον φιλελευθερισμό, ως η ιδεολογία που εγγυάται την ανάπτυξη, σε σχέση με αυτήν του 2019. Αντίθετα, η άνοδος της σοσιαλδημοκρατίας και του σοσιαλισμού, εύκολα θα μπορούσε να πει κανείς πως αποτελεί ένα αποτέλεσμα που διαμορφώθηκε ενόψει της πανδημίας του κορωνοϊού. Η ανάγκη για ένα ισχυρό Εθνικό Σύστημα Υγείας, αλλά και η οικονομική ενίσχυση των κοινωνικών ομάδων που πλήττονται από την πανδημία, δημιουργούν κάποια δυσπιστία ως προς την ικανότητα του φιλελευθερισμού να εξυπηρετήσει την δικαιότερη ανάπτυξη.
Ωστόσο, αν και αυτή η μικρή πτώση του φιλελευθερισμού υπάρχει, αν και με μικρή διαφορά, μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων απάντησε πως δεν χρειάζεται ένας νέος πολιτικός χώρος για να εκφράσει το φιλελεύθερο κέντρο. Αν λοιπόν λάβουμε υπόψιν μας τις πολιτικές που ασκούνται από τα κόμματα με φιλελεύθερο ή και νεοφιλελεύθερο ιδεολογικό πρόσημο, υπάρχει μια σχετική ικανοποίηση από τα κόμματα που εκφράζουν το φιλελεύθερο κέντρο.
Πόσο συντηρητική είναι η Ελληνική κοινωνία τελικά;
Λαμβάνοντας υπόψιν τις παραπάνω απαντήσεις σίγουρα δεν μπορούμε να βγάλουμε γενικευμένα ασφαλή συμπεράσματα, παρόλα αυτά μπορούμε να παρατηρήσουμε τις τάσεις της κοινής γνώμης για ορισμένα επιμέρους ζητήματα. Ορίζοντας τον συντηρητισμό ως την επιφυλακτική και συντηρητική αντιμετώπιση νέων θεσμών, αρχών και αξιών της κοινωνίας, σε ατομική και ομαδική βάση και γενικότερα, την επιφυλακτική έως αρνητική στάση απέναντι σε οποιοδήποτε νεωτερισμό, μπορούμε να πούμε πως όντως η ελληνική κοινωνία παραμένει συντηρητική, ενώ ταυτόχρονα δείχνει κάποια δείγματα επιθυμίας για πρόοδο. Μπορεί λοιπόν σε κάποιους τομείς, όπως για παράδειγμα σχετικά με την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας, να δείχνει ανοιχτή, παρόλα αυτά στα επιμέρους ζητήματα δεν είναι και τόσο (πχ υιοθεσία ομόφυλων ζευγαριών). Ακόμη, η αντίληψη πως το “κέντρο” είναι η καλύτερη επιλογή για μια δικαιότερη ανάπτυξη, συγκριτικά με τις επικρατούσες απόψεις για τον φιλελευθερισμό και την κρατική παρέμβαση, αποδεικνύουν πως υπάρχει ένα ουσιαστικό ιδεολογικό έλλειμα στην σκέψη των Ελλήνων, το οποίο θα μπορούσε και αυτό να ενταχθεί στο φάσμα του συντηρητισμού, καθώς δεν υπάρχει ουσιαστική επιθυμία να γνωρίσουν κάτι νέο.
Άννα Σαϊνίδου
